Бата беру казакша балалар?а
Қазақ халқы бата-тілектерді өзіндік берілу жағдайына қарай мынадай түрлерге бөлген.
Ықылас батасы
Қалыптасқан дəстүр бойынша, ақсақалдар мен үлкен кісілер өздерін сыйлап, құрметтеп, бір шыны қара шайы болса да қабақ шытпай беріп, ықылас-бата сұраған адамдардан адал ниетімен ықылас батасын аямаған. Алайда, ықылас батасы үй иесінің кісілігі, мақсат-мұ рат, талап-тілегі бойынша əр алуан мазмұн, түрлерде беріле береді. Мысалы, үй иесі жас сəбилері үшін бата сұраса, онда батагөй қария лар:
Балаларыңның жасы ұзын болсын,
Жолдасы Қызыр болсын,
Басына бақыт қонсын!
Өз құрбысының алды болсын!
Ел мақтайтын жақсы болсын! – деген мазмұндарда бата береді. Егер жаңа үйленіп, жас отау көтергеназаматтар болса, онда:
Өз құрбыларыңның алды болыңдар!
Кейінгілерге аға болыңдар,
Тоңдырмайтын жаға болыңдар,
Қиналғанда пана болыңдар!
Ақ сақалды, сары тісті,
Болашақта дана болыңдар! –деп бата береді. Ал, ұзақ жыл перзент көре алмағандар бата тілесе,онда оларға:
Асыр салып ұл-қызың,
Күндіз-түні дабырласын! –деп ықылас білдіреді. Ойда-жоқта келген құдайы қонақтарға бір малын көлденең тартып: «Əумин» деген ізгі ниетті, жомарт жандарға батагөй кісілер:
Малың семіз болсын!
Төлің егіз болсын!
Бізге бірді сойсаң,
Орнына тоғыз болсын!
Далақтатар даудан сақтасын,
Жалақтаған жаудан сақтасын,
Ашыққан бөріден сақтасын,
Ашынған ұрыдан сақтасын!
Артқаның түйе болсын!
Сауғаның бие болсын!
Дастарқаның берекелі болсын!
Отбасың мерекелі болсын!
Мəртебең асып тұрсын,
Бақ-дəулетің тасып тұрсын,
Біз секілді сыйлы қонақтар,
Күнде үйіңде басып тұрсын! – деп игі тілек пен ықылас батасын жаңбырша жаудырады.
Ақ бата
Ақ бата – ата-ана мен ақсақалдардың, сондай-ақ, ел ағаларының ұрпақтарына білдірген жүрекжарды тілегі мен елі үшін еңбек сіңірген азаматтарына ақтарыла айтқан алғысы, яғни, ата-анасының ризашылығын алған перзенттер мен жас талаптарға, жорыққа, бітімге аттанғандарға, игілікті іс бастаған азаматтарға, құдалық жəне достық салтына, өнер қуған, ел тізгінін жаңа ұстаған талапты жастарға, жас отаулар мен «батаңызды беріңіз» деп өтінген адамдарға берілетін ықыластың бір түрі. Ол түрлі орта жəне нақты жағдайға қарай əр алуан мазмұнда жасала береді. Мысалы, көп үшін еселі еңбек етіп, үлкен қызмет көрсеткен жастарға:
Ел-жұртыңның гүлі бол,
Шам-шырағы, нұры бол,
Көп жасай бер, қарағым!
Болашақта ірі бол,
Ірілердің пірі бол!
Батырлардай санды бол,
Сал-серідей сəнді бол,
Бақ-дəулетті, малды бол,
Өз құрбыңның алды бол! – деген мазмұнда бата берсе, ал ата-анасының ризашылығын алған адал, арлы, кісілігі жоғары перзенттерге:
Көзімнің нұры бол,
Көңілімнің жыры бол!
Бабырдай ұлы бол!
Балдай бала бол,
Нардай дара бол,
Фарабидей дана бол!
Майқыдай сыйлы бол,
Қорқыттай күйлі бол!
Бұқардай жырлы бол!
Аллаһу акбар! –деп, ақ батасын ақ жаңбырдай жаудырады.
Ас батасы
Ас батасы (дастарқан батасы деп те аталады) – алдыға дастарқан жайылып, ас келгенде немесе тамақтанып болып, дас тар қан ды жияр кезде жасалатын ықылас. Міне, бұл «ас батасы» деп аталады. «Азған елде бата болмайды, тозған елде мата болмайды» деп біл ген қазақ халқы, асқа (дастарқанға) бата жасамауды азғындықтың бел гі сі, сондай-ақ, көргенсіздік, тəрбиесіздік санап, дастарқан жайып, ас іш кен сайын қол жайып, «асқа адалдық, денге саулық бер» деп бата жасап, тілек тілеп отыруды өздерінің адамдық парызы деп білген. Қа зақ ұғымында астан ұлы, дастарқаннан қасиетті ешнəрсе жоқ. Себебі, ас – адамның арқауы, тіршіліктің кепілі жəне тірегі. Əдетте ас баталары да үй иелерінің ынта-ықыласы, əуесі, тілегіне қарай əртүрлі жасала береді. Мысалы:
Астарыңа адалдық берсін,
Бастарыңа амандық берсін!
Бала-шағаң бақ құшып,
Отбасыларыңа жақсылық енсін!
Дастарқандарың мол болсын,
Абыройларың зор болсын!
Көре алмаған дұшпаның,
Көрге кіріп жер болсын!
Дəмдеріңе дəм қосылсын,
Əндеріңе əн қосылсын,
Сəндеріңе сəн қосылсын,
Сан-санақсыз мол қосылсын!
Көк жайлауды жайласаң,
Сабаң толсын қымызға,
Өрісіңе мал толсын,
Ақ тілеуің жар болсын!
Алғыс батасы
Алғыс бата – ақсақалдар мен беделді кісілердің аза маттардың аса игілікті істері, ерен қызметі мен ел-жұртқа көрсеткен ең бектеріне деген ризалығы əрі ықыласы. Мысалы, ондай азаматтарға:
Өмір-жасың ұзақ болсын,
Жүрген жерің шуақ болсын,
Құдай өзі қуат берсін,
Сарқылмайтын суат берсін!
Жандарыңа жамандық бермесін,
Бастарыңа қам-қайғы келмесін,
Қойын-қоныштарың ақты болсын,
Ұрпақтарың бақытты болсын! – деп алғыс баталарын жаудырса, ал кісілік, кішілік көрсетіп, қолдарына су құйып, қолтықтарынан демеп аттандырып жатқан жастарға:
Бақ-дəулетті, малды бол,
Өз құрбыңның алды бол!
Жаратқан ием жебесін,
Басыңа жамандық келмесін,
Аллаһу акбар! –деп ықылас білдіреді.
Игі бастамаларға берілетін бата
Қазақ халқы бір игі істі бастау үшін, ауылдағы ақсақалды қария лар мен аузы дуалы білікті кісілерді шақырып, міндетті түрде баталарын алады. Бұл аузы дуалы қариялардың айтқаны айнымай келіп, ісім сəтті, шаруам табысты болса екен дегені. Ондай кезде қариялар:
Істеріңе сəт болсын,
Бастарыңа бақ қонсын!
Жебей берсін, жақ болсын!
Құдай өзі оңдасын,
Қызыр келіп қолдасын!
Сəтті болып бастама,
Бақыт-байлық мол болсын!
Ашық болсын күндерің,
Бассын ісің ілгері.
Болсын мəңгі жүлделі!
Аллаһу акбар! – деп ағынан ақтарылады.
Мереке батасы
Бейбіт күнге жаны құштар, əр таңым арайлап атып, əн-күй, мереке-мейрам, дыр-думанмен өтсе екен деп аңсайтын қазақ халқы, мереке-мейрам, айт-наурыз күндері мəре-сəре қуанып, күліп-ойнап, бір жасап қалады əрі ондай мерекелік бас қосуларда мынадай бата-тілектер беріледі:
Мереке – мерекеге ұлассын,
Береке – берекеге ұлассын,
Бұлт баспасын шың басын!
Жаратқаным жақ болсын,
Халқымызға бақ қонсын!
Кетпей бастан бейбіт күн,
Ел-жұрт мəңгі шат болсын!
Аллаһу акбар! –деп ықылас білдіреді.
Сапар-жорық батасы
Жат жұрттан теперішті көп көріп, əккі жау, айлалы дұшпаны аяғынан көп шалған қазақ халқы сапарға, жорыққа аттанар алдында бауыр-туыс, ел-жұртын жиып, ақсақалдары мен аузы дуалы білікті кісілерінен міндетті түрде бата алуды дағдыға айналдырған. Бұл сол қариялардың айтқаны келіп, сапарым оң, жорығым сəтті болса екен деген игі тілек негізінде қалыптасқан. Мұндайда батагөй қариялар:
– Жортқанда жолың болсын,
Сапардың оңын берсін,
Тұлпардың тоғын берсін,
Жігердің шоғын берсін!
Бет алдың оң болсын,
Мəртебең зор болсын,
Дұшпаның қор болып,
Алды-арты ор болсын!
Жолың ашық болсын,
Жауың қашық болсын,
Барымызға нəсіп болсын!
Аллаһу акбар! –деп бата береді.
Наурыз батасы
Наурыз мерекесі күні кəрі-жас, ер-əйел, бала-шаға үй-үйді қыдырып жүріп «наурыз көже» ішіп, бір-бірімен кездескенде: «Жасыңыз құтты болсын! Өмір-жасың ұзақ болсын! Көктем көңілді, ұрпақтар өмірлі болсын! Ұлыс береке берсін, пəле-жала жерге енсін!» деген сияқты игі тілектер айтысып, бір-бірлерін құттықтап, əр үйге кіріп көже ішіп, дастарқан жиярда:
– Басымызға бас қосылсын,
Жасымызға жас қосылсын,
Жанымызға жан қосылсын,
Малымызға мал қосылсын!
Ұлыс – шуақ болсын,
Құдай қуат берсін,
Маңайымыз суат болсын,
Жайқалған құрақ болсын!
Жылымыз қызырлы болсын,
Мерекеміз дүбірлі болсын!
Жылқымыз үйірлі болсын,
Сиырларымыз бүйірлі болсын,
Қойларымыз қоралы болсын,
Көлдеріміз қоғалы болсын,
Ұрпақтарымыз бағалы болсын,
Мəртебелері жоғары болсын!
Өрісіміз көкті болсын,
Ұлдарымыз отты болсын,
Қыздарымыз текті болсын,
Беделді, бетті болсын!
Аллаһуакбар! – деп наурыз батасын жасайды.
Той батасы
Той батасы тойға жəне тойға сойылатын малға жасалады. Мысалы:
Той тойға ұлассын,
Тойдан кенде қылмасын!
Өлең-жыр боп күндіз-түн,
Құтты болып қуаныш,
Еш жамандық болмасын!
Қызыр дарып, бақ қонып,
Құдай өзі қолдасын!
Болсын тойың торқалы,
Қарық болсын кəрі-жас,
Өлең айтып, əн салып!
Көрген досың сүйінсін,
Көре алмаған күйінсін!
Игі жақсы жиылсын!
Ас-нəзір батасы
Әдетте, ас-нəзірге сойылатын малға бата жасалмайды, тек мойнына немесе жалына ақтық байлап, Құран оқып, мал сояды, əрі дастарқан жайылған сайын марқұмға арнап Құран оқылып отырады да, дастарқан жиярда:
Марқұмның арты той болсын,
Ұрпақтары бай болсын!
Қам-қайғысыз күн кешіп,
Көңілдері жай болсын!
Ат тұяғын тай бассын,
Мəңгі үзілмей жалғассын!
Аллаһу акбар! – деп тілек айтады.
Қарияларға берілетін бата
Қазақта бата-тілекті тек жастар ғана ала бермеген. Кей кездері жетпіс-сексенге келген ақ сақалды аталар мен ақ самайлы əжейлер де өздері ұнатқан қадірлі, аузы дуалы кісілерді шақырып баталарын алып, оны өздеріне рухани азық етіп, көңілдерін көтеріп, жігерлерін шыңдап отырған.
Əдетте қарияларға берілетін бата мынадай болып келеді:
– Уа, қария, күйлі болыңыздар,
Ел-жұрттарыңызға сыйлы болыңыздар!
Немере, шөбере, шөпшек көріп,
Тоқсан отау үйлі болыңыздар!
Түндеріңіз тыныш болсын,
Үйлеріңізге ырыс толсын!
Ұлдарыңыз десті болсын,
Келіндеріңіз есті болсын!
Орындарыңыз төр болсын,
Мəртебелеріңіз зор болсын,
Ел-жұрттарыңыз тоқ болсын,
Қатарларыңыз көп болсын,
Қам-қайғыларыңыз жоқ болсын!
Сəбилерге берілетін бата
Қазақ халқында «батамен ер көгереді» деп, көпті көрген білікті қариялардан, сондай-ақ, халық қадір тұтқан аузы дуалы қасиетті кісілер ден «мына жаман шаранаға батаңызды беріңіз!» деп, жаңа туған сəбилеріне де бата сұрайтын салт бар. Сондай кезде батагөйлер:
Өмір-жасы ұзақ болсын,
Маңайы аққан бұлақ болсын,
Əр күні қызық, шуақ болсын,
Жер-ана жайлы тұрақ болсын,
Жомарттың қолын берсін,
Жортқыштың жолын берсін,
Қыздың қылығын берсін,
Судың тұнығын берсін,
Даланың кеңдігін берсін,
Батырдың ерлігін берсін,
Ақынның өрлігін берсін,
Иасауидің даралығын берсін,
Фарабидің даналығын берсін!
Аллаһуакбар! –деп бата-тілектен бал ағызады.
Балаларға берілетін бата
Балам адамгершілікті, өнер-білімді болса екен, өз құрбыларынан оза шауып, Отаны мен халқының қалаулы азаматы болса екен деп, жатса-тұрса жар құлақтары жастыққа тимейтін ата-аналар балалары ес біліп, өнер-білімге талпына бастаған кезде ауылдағы қадірлі, өнерлі қариялардың бірін үйлеріне шақырып: «Мына балаңызға батаңызды беріңіз, жолыңызды ұстап, арман-мұратыңызды жалғастырсын», – деп, балаларына бата сұрайды. Осы кезде батагөй қариялар:
Ұрпағың өнерлі болсын,
Іс-қимылы келісті болсын,
Ата-баба аруағы қолдап,
Еңбектері жемісті болсын!
Жары жібектей болсын,
Ары түлектей болсын,
Өнері өрлей берсін,
Жас басы төрлей берсін!
Аллаһуакбар! –деп аталық ықыласын білдіреді.
Қыздарға берілетін бата
Қазақ халқы қыздарының ақылына көркі сай, өнерлі де білімді, іскер де ісшең болып есеюін тілеп, аузы дуалы, қасиетті қарттардың ықылас-баталарын алып отыруды өте бір игілікті іс деп қа рап, қыздары на ұлағатты кісілерден бата алып отырған. Сондай кезде қадірменді қарттар қыз ата-аналарының талап-тілегі бойынша:
– Қыздарың құлықты болсын,
Ғаламат білікті болсын.
Күндей нұрлы болсын,
Гүлдей түрлі болсын.
Өлмес өнер берсін,
Əн-жыр, өлең берсін.
Теңдессіз дарын берсін.
Ізгіліктің бəрін берсін.
Талдай бой берсін,
Таудай ой берсін.
Жаздай жамал берсін,
Оттай жанар берсін!
Аллаһуакбар! –деп үміт-тілекке толы баталарын береді.
Келіндерге берілетін бата
Қазақ келіндерінің ата-енелері мен ақсақалдарға шай құйып, ас-тағам əзірлеп, тік тұрып күтуі қалыпты құбылыс. Сондай кезде, төрде отырған қариялар оларға дəм ұсынады немесе табақтың түбін береді, кейде ішіп отырған шайларын береді. Сол сəтте келін орнынан тұ рып, ұсынған дəмді алып, қарияларға иіліп сəлем жасағанда қариялар:
Жасың ұзақ болсын,
Күнің шуақ болсын.
Басыңа бақыт қонсын,
Үйіңе жақұт толсын.
Өркенің өсе берсін,
Бақытқа қолың жете берсін! –деп, аталық алғысын жаудырады.
Жас жұбайларға берілетін бата
Қазақта жаңа отау көтеріп, өз алдына түтін түтеткен жас жұбайлар үйлерін реттеп, шаруаларын ыңғайлап алған соң, ауылдағы қадірлі қарттар мен білікті кісілерін шақырып, отауларынан дəм тат қызып, баталарын алады. Осындай ғұрыптан соң қарттар оларға:
Отауларың от болсын,
Бақыт-байлық көп қонсын.
Ұрпақты боп лайым,
Еш қам-қайғы жоқ болсын!
Сыйлы қонақ күнде кеп,
Өмірлерің бал болсын,
Ұрпақтарың нар болсын.
Өздеріңе жар болсын!
Аллаһуакбар! –деп бата береді.
Шаңыраққа берілетін бата
Қазақ салтында алыс жерден, өзге ру-тайпалардан келген білікті кісілер өздерін сыйлап, құрметтеген қасиетті қара шаңырақтарға мынадай мазмұндарда бата береді:
Жаратқан Иең жар болып,
Не сұрасаң да қайтармасын!
Шаңырақтарың сыйлы болсын,
Отбасыларың дулы болсын.
Қоныстарың нулы болсын,
Өрістерің сулы болсын!
Аллаһу акбар! –деп алғысын ақтарады.
Ел мен жерге берілетін бата
Қазақта бөтен ел, бөтен жерден келген кісілер ерекше сыйлы болады. Оларды барған елі тік тұрып күтеді. Сондай кезде қонақтар ел мен жерге деген ризалықтарын білдіру үшін мынадай баталар береді:
Ырыс қонған жеріңе бата,
Меймандос еліңе бата,
Аққан суыңа бата,
Асқар тауыңа бата,
Қолдасын Қызыр ата!
Жерлеріңде жұт болмасын,
Төрлеріңе құт орнасын.
Ел-жұрттарың жамандық көрмесін,
Ұрпақтарыңның десі өрлесін!
Күйеубалалар мен қарындастарға берілетін бата
Әдетте, бастарына үй тігіп, бауырларына қазан асып, үйлі-баранды болған білікті күйеу балалар мен қыз-қарындастар ата-ана, аға-бауырларының ықылас-баталарын алу үшін оларды үйлеріне шақы рып қонақ еткенде: «бізге баталарыңызды беріңіздер» деп үлкендердің баталарын алады. Осы кезде батагөй қариялар:
Дастарқандарың берекелі болсын,
Отбасыларың мерекелі болсын.
Өмір-жастарың ұзақ болсын,
Жолдастарың Қызыр болсын!
Қораларыңнан қой кетпесін,
Есіктеріңнен той кетпесін.
Көшкенде көлікті болыңдар,
Өлшеусіз өрісті болыңдар!
Халық сүйер аға болыңдар,
Тоңдырмайтын жаға болыңдар.
Қиын жерде жол табар,
Дарқан ойлы дана болыңдар!
Аллаһуакбар! –деп аталық ақ баталарын береді.
Шен-шекпенділерге берілетін бата
Әдетте, ел тізгінін жаңа ұстаған азаматтардың ауыл ақсақалдары мен өнер-білімді, бет-беделді кісілерді, сондай-ақ, туыс-туған, дос-жарандарын шақырып: «алдағы қызметімді қолдап-қуаттап, ақыл-кеңес бере жүріңіздер» деп бата сұрайтын дағдысы бар. Сондай кезде батагөй қариялар:
Қысқаша баталар, жеңіл бата
Дастарханың тоқ болсын,
Уайым-қайғы жоқ болсын!
Жарды болсаң жасыма,
Бай болсаң, тасыма!
Бақ-дәулет берсін басыңа,
Ғұмыр берсін жасыңа.
Бәле-жала, жын-шайтан,
Жоламасын қасыңа!
Иманның байлығын берсін,
Құт-берекенің бәрі келсін!
Бірлік берсін басыңа,
Береке берсін асыңа.
Құдай жарылқасын,
Бақ қарасын,
Қыдыр дарысын!
Айдан аман,
жылдан есен қылып,
Үйдегі, түздегі
Мал-басты аман қылсын!
Дастарханың майлы,
Көңілің жайлы болсын.
Өміріңе не тілесең,
Тілегің қабыл болсын.
Қысқа баталар
Ай МҮЙІЗДІ,
Аша тұяқтым-ай.
Жұпар иісті,
Бауырсақ құлақтым-ай.
Сенде жазық жоқ,
Бізде азық жоқ,
Ақбата, ақ тілекті қабыл ет!
Той-думаныңыз құтты болсын,
Бақыты зор отау болсын.
Іші жанға толсын,
Сырты малға толсын!
Бақытың дәулетіңмен таса берсін,
Дұшпаның қырдан үркіп қаша берсін.
Бата сол бізден сізге, рахмет жауып,
Құдайым маңдайыңды аща берсін!
Той тойға ұлассын,
Бақыт балаға ұлассын.
Өрісіңді өрт шалмасын,
Жүрегіңді дерт шалмасын!
Ұлың ұядан ұшсын,
Елін ұмытпасын.
Қызың қияға ұшсын,
Жерін ұмытпасын!
Қайғыға болаттай берік,
Жердей төзімді бол.
Шаңырағыңа шаң түспесін,
Көңіліңе кірбің түспесін.
Аспандарың ашық,
Жұлдыздарың жарық болсын,
Абыройларың асқар таудай болсын!
Ниетінізге жетініз.
Қыл көпірден өткенде,
Құламай тіке өтіңіз!
Шадияр болсын доcтасың,
Мұхаммед болсын- қостасың.
Қызыр болсын жолдасың,
Лұқпан болсын кұрдасың.
Сүрініп кеткен жеріңде,
Жеті әулие жетелеп,
Кереметімен қолдасын!
Құдай жарылқасын,
Бақ қарасын,
Қыдыр дарысын.
Айдан аман,
Жылдан есен қылып,
Үйде, түздегі
Мал-басты аман қылсын!
Әумин десең бізге,
Бата берелік сізге.
Жасың жетсін жүзге,
Мал мен басты,
Иман мен жасты,
Қабат бермейді екен деп,
Тәңіріден күдер үзбе!
Адалдық берсін асыңа,
Амандық берсін басыңа.
Топқа ТҮСІП, тойлы бол,
Некер ертіп қасыңа.
Қозыларың жамырап
Қотаныңа сыймасын.
Құлындарың құлдырап,
Құла түзге сыймасын.
Келелі түйең қаптаған,
Қаратауға сыймасын.
Ақтылы қойың адалдан,
Алатауға сыймасын.
Кекалалы көп жылқың,
Кекшетауға сыймасын.
Ұл мен қызың тең есіп,
Ұлытауға сыймасын!
Бар екен деп тасыма,
Жоқ екен деп жасыма,
Еңбек етсең ерінбей,
Дәулет келер қасыңа.
Көре алмаған дұшпанның,
Жеңіл баталар
Кемеңгердің алғыр ойын берсін,Екі дүниенің абыройын берсін!
Талаптымен тау астырсын,
Талантымен таластырсын.
Жамандықтан адастырсын,
Жақсылықпен жанастырсын!
Білімің молая берсін,
Еңбегің зорая берсін.
Мақсаттарың айқын болсын,
Өмірлерің жарқын болсын.
Еңбектерің көшелі болсын!
Білімің тереңдесін,
Өнерің кемелденсін,
Жұлдызың жайнасыншы,
Табаның таймасыншы,
Дос-жарың безінбесін.
Жаңа Жылың құтты болсын,
Денсаулығың мықты болсын.
Жүрегіңіз жалын болсын,
Тілегіміз қабыл болсын!
Құдай берсін, кем қылмасын,
Дастарханың мол болсын,
Абыройың зор болсын.
Отбасының байлығын берсін,
Деніміздің саулығын берсін.
Көңіліміз тоқ болсын,
Уайым-қайғы жоқ болсын.
Отырғандарың үлкен тақ болсын,
Осы үйге тек бақ қонсын!
Сұрасаң бата берейін,
Ықыласпен қол жайсаң,
Үстем болсын мерейің.
Басыңа бақ орнасын,
Қызыр болсын жолдасың.
Дастарханың мол болсын,
Абыройың зор болсын.
Уа, Жаратқан, жарылқа!
Мезгілсіз келер өлімнен сақта,
Кездейсоқ келген келіннен сақта.
Дауылдың кәрінен сақта,
Жыланның зәрінен сақта,
Аяқ астынан келетін
Бәле-жаланың бәрінен сақта!
Пейіліңе қонақжай,
Бата берем, қолың жай:
Ақ жарылған жұрегің,
Қабыл болсын тілегің.
Бізге сойдың қой,
Үйіңнен кетпесін той.
Қызығына қанып,
Ішпей-жемей той.
Бізге астың бас,
Берсін саған ұзақ жас.
Ауыздықтап асауды,
Асудан асуға ас!
Сыйлап бердің етіңді,
Жарылқасын бетіңді.
Енді әкелдің сорпаңды,
Орындалсын қолқаңды.
Рахмет дәміңе,
Ризалық берсін бәріңе.
Аман болып басыңыз,
Жүзге жетсін жасыңыз!
Маған жаптың шапан,
Көңілде болмасын қапаң.
Маған мінгіздің ат,
Қыз ұзатып, қызығына бат!
Маған атадың жол,
Ұл өсіріп мәре-сәре бол!
Маған бердің ет,
Келін түсіріп, тілегіңе жет!
Маған бердің сауға,
Басың түспесін дауға!
Алдыма салдың мал,
Алладан рахмет ал!
Асың, асың, асыңа,
Береке берсін басыңа!
Бөденедей жорғалап,
Қырғауылдай қорғалап,
Қыдыр келсін қасыңа!
Сенен байлық өтпесін,
Тәңірі берген берекең,
Тепкілесе кетпесін!
Бақытты бол, бағың ашылсын,
Әр күнің шаттыққа толсын.
Босағаңа жамандық жетпесін,
Төріңнен жақсылық кетпесін.
Ұлдарың оншақты болсын,
Қыздарың моншақты болсын.
Бастарыңа бақ қонсын,
Жаратқан ием жақ болсын.
Ынтымақ серік болсын.
Шаңырақтарың биік болсын.
Несібе-ырыс иіп келсін.
Дастархандарың кең болсын.
Қызық-қуаныш тең болсын.
Үй-іштерің мерекелі болсын,
Өмірлерің берекелі болсын.
Тілектерің ақ болсын,
Махаббаттарың пәк болсын.
Шаңырақтарың биік болсын,
Босағаларың берік болсын.
Бау-бақшаларың өрік болсын.
Басыңда дәйім,
Құлпырған құндыз бөрік болсын.
Ақ жүзіңде жарыңның,
Ақ кимешек көрік болсын.
Құдай қаласа,
Көп ұзамай жерік болсын.
Торсық шекелі ұл тауып,
Ол өзіңе серік болсын.
Қос аққудай көлдегі,
Қызғалдақтай белдегі,
Жас жұбайлар екенсің,
Бата берем кел бері.
Дәулетті, малды болыңдар,
Жұқармас жалды болыңдар,
Ел-жұртың мақтан тұтатын,
Жастардың алды болыңдар.
Тұтатқан шырақтарыңды,
Басталған мұраттарыңды,
Бір Алла қолдап әрдайым,
Жайқалтсын құрақтарыңды.
Отауларың орда болсын,
Аттарың жорға болсын.
Қымызың қымызық татып,
Местерің қорда болсын.
Жас келіннің батасы,
Жастардың көп қатасы.
Жек көрмейді баласын,
Анасы мен атасы,
Балалар, көтер қолыңды,
Қайырлы құтты жолыңды,
Ием берсін мал мен бас,
Толтырсын ол мен солыңды.
Мен берейін батамды,
Кішіпейіл болып келінжан,
Сыйла енең мен атаңды.
Кекшіл болма, қарағым,
Кешірер әркім қатаңды.
Бола берсін ойын-той,
Қызықтап тойлау – құрмет қой.
Ақыл, естен айрылмай,
Жастарым, еске алып қой,
Қайырлы болсын тойыңыз,
Құдалар кеуде соқтырып,
Құйрық, бауырға тойыңыз.
Шілдехана, бесік тойға арналған бата:
Нәрестенің бауы берік болсын,
Ата-анасына серік болсын!
Азамат болып ер жетсін,
Ақсақал болып терлетсін,
Азамат болсын көрікті,
Ғұмыры ұзын берікті,
Қол қанаты көп болып,
Артынан ерте берсін серікті, ‘
Азамат болсын ардақты,
Мінезі болсын салмақты,
Өнері болсын жан-жақты,
Осы айтқанның бәрі келіп,
Алла берсін зор бақты,
Аллау әкбәр.
Балаларға айтылатын бата
Барыс-келіс көп болсын, дұшпандарың жоқ болсын,
Қыдыр дарып, бақ қонып, дастарқаның мол болсын!
Сөзімнің жоқ дүр қатасы,
Ғұмырлы бол, ботасы.
Қабыл болар әлеумет,
Ердің біздей батасы.
Әумин
Немерелер — мақтаным, ашық болсын аспаның
Осылайша, балалар, жырдан шашу шашқаным.
Бірталай жұмыс тапсырдым, біліміңді арттырғын.
Әкең менен шешеңе жемісіңді таттырғын!
Ата сөзі дарып мол,
Ақ уызға жарып бол!
Абылайдай алып бол,
Шоқан сынды жарық бол,
Атың шықсын алашқа – ай!
Абайға ұқсап милы бол,
Құрманғазыдай күйлі бол.
Қамын ойлап халқының,
Сұлтанмахмұттай сыйлы бол!
Шөжедейін жыршы бол,
Біржан салдай әнші бол.
Қажымұқандай елдің ері бол,
Ақандайын сері бол.
Әлекеңдей заңғар бол,
Ақаңдайын абзал бол.
Міржақыптай сырбаз бол,
Мағжандайын маңғаз бол.
Сәкең сынды сұңқар бол,
Тұтат тектес тұлпар бол.
Жамбылдайын дүлдүл бол,
Күләштайын бұлбұл бол,
Қанышқа ұқсап кемел бол.
Бауыржандай батыр бол,
Рақымжандай батыл бол.
Марғұландай шежіре,
Қасымдайын ақын бол.
Бағың жанып, әрдәйым
Жақсыларға жақын бол!
Әумин
Фарабидің басын берсін,
Жамбылдың жасын берсін.
Абылайдың жүрегін берсін,
Әзірет Әлінің білегін берсін.
Иассауидың тілегін берсін,
Жүзің нұрлы болсын,
Жүрегің сырлы болсын.
Тілің жырлы болсын,
Жігіттің сырттаны атанып,
Өнерің сегіз қырлы болсын.
Әумин
Жағың түспей жамандық көрме, балам,
Қисық төре кісіге берме, балам.
Екі дүниенің қызығын бірдей берсін,
Қолыңды адалдыққа серме, балам.
Бағың жоғары өрлесін, балам,
Дұшпаның шеніңе келмесін балам.
Абыройың таймасын, балам,
Басыңа дәулет құсы орнасын балам!
Әумин
Дәрежесі бейне хан,
Ер болып өссін бала.
Ат қой десең балаға,
Есімі болсын — Иманжан.
Жігіт болсын өнерлі,
Ел-жұртына беделді.
Қамқоры болсын халқының,
Ақылға дархан кемелді.
Әумин
Асан Қайғы бабадай саналы бол,
Ғаріпте әз Жәнібектей паналы бол.
Керейде Дәстем салдай бағалы бол,
Атақты Келден бидей саналы бол.
Ер Дәулендей халқыңның батыры бол,
Махамбеттей жұртыңның ақыны бол.
Дау-жанжал болдырмасқа ат салысқан
Қараменде шешендей мақұлды бол.
Маралдай көпке тисін шарапатың,
Шөңкедей арта берсін салтанатың.
Жетім-жесір жарлыға пана болған,
Жоландай елге тисін шапағатың.
Тобықты Әнет бидей баталы бол,
Кіші жүз Әйтекедей аталы бол.
Бекердей қамқа киген оқалатып,
Еменәлі Жабадай опалы бол.
Балтада Итікедей қарулы бол,
Қанжығалы Жантайдай азулы бол,
Кіші арғын Жәнібектей ер атанып,
Өлеңде, дастанда да жазулы бол.
Қазыбектей халқыңның данасы бол,
Қарабастай жұртыңның баласы бол.
Елің қорғап, дұшпанға соққы берген,
Үш жүздің Бөгенбайдай панасы бол.
Қазақта әз Тәукедей тақытты бол,
Керейде Есенейдей бақытты бол.
Топ болсақ қобыз тартып, өлең айтып,
Ән шырқап Салқарадай шабытты бол.
Үш жүздің Абылайдай тілегі бол,
Марабайдай ақыны – жүрегі бол,
Төре, биге тізгінін бермей өткен,
Найманда Барлыбайдай салмақты бол.
Сүйіндік Олжабайдай келбетті бол,
Тәттіқара жыраудай зейнетті бол,
Сыбан Шондай елінің сен ұйшысы,
Тәттімбеттей халқыңның күйшісі бол.
Белгібай, Күлекейдей білекті бол,
Беріште Исатайдай жүректі бол.
Халқының қамын жеген ертелі-кеш,
Қарауыл Қанай бидей тілекті бол.
Тоқсан бидей көп жаса жүзге келші,
Зілқарадай мал-басың өсіп-өніп,
Кетпес байлық, таусылмас қаржылы етер,
Түсіңде көнек берсін қыдыр келіп.
Жыраудың Бұқар сынды өрені бол.
Алды-артын ойлап келіп, пішетұғын
Адамның Қарабидей зерегі бол.
Көшебеде Тәбейдей беделді бол,
Сүйіндікте Көшетай өнерлі бол.
Кіші Арғында Жанақтай жауырынды,
Үмбетедей жырға бай, кемелді бол.
Нашандай қан-майданда айбатты бол,
Ер Асхаттай шайқаста қайратты бол.
Қабанбайдай жігіттің берені бол,
Сардардың Ер Тарғындай Ерені бол.
Ер Сары мен Баяндай әулетті бол,
Едіге би бабандай сәулетті бол.
Ғаскері ат, түйемен жабдықталған,
Керейде Тұрыпбердідей дәулетті бол.
Орынбайдай еліңнің шешені бол,
Ер Сырымдай халқыңның көсемі бол.
Көшебе Майлы бидей тым көреген,
Даулы істе сөзге ұста, көшелі бол.
Кіші Арғын Шоқай бидей алымды бол,
Атығай Шал ақындай шалымды бол.
Шектіде Арыстандай биязы бол,
Таузарда Жанкісідей дарынды бол.
Құрсары Әлдибектей шешімді бол,
Ашамайлы Тілешідей кесімді бол.
Құйса толмай, толғанда аспайтұғын,
Жаңбыршы Малдыбайдай есімді бол.
Көрсеткен бұқараға үлгілі жол,
Толыбай сыншыдайын жолбасшы бол.
Жауларға қарсы шығып, бастайтын қол,
Керейде Ақпанбеттей қолбасшы бол.
Ұлы жүз Төлебидей айлалы бол,
Кіші Арғын Бөгенбайдай пайдалы бол.
Қиын, қыстау кезеңде қоршау бұзған,
Тарақты Байқозыдай айбарлы бол.
Керейде Тұрлыбектей табанды бол,
Шәукерде Байдалыдай амалды бол.
Қиналғанда ерлерге қайрат берген,
Малайсары батырдай жайдарлы бол.
Төле би бабаңдай зейнетті бол,
Тамада ер Есеттей келбетті бол.
Бикеде Манақадай аяулы бол,
Мәуелі бәйтеректей саялы бол.
Тіліне ғазәзілдің ермейтін бол,
Дұшпанға тізгініңді бермейтін бол.
Өнерге өсе келе құштарланып,
Қияға құлашыңды сермейтін бол.
Әумин
Ұрпағымның жалғасы,
Шөпшегімнің төл басы,
. туып қуандым,
Болар ма екен ел басы.
Әке-шеше жасыңнан,
Табылып әркез қасыңнан,
Даналықты үйретсін,
Құс ұшырмай басыңнан.
Сендерсіңдер тірегім,
Адал соққан жүрегім.
Тату-тәтті өсіңдер,
Осы менің тілегім!
Балаларға арналған дастархан батасы
Дастарханың тоқ болсын,
Уайым-қайғы жоқ болсын!
Жарды болсаң жасыма,
Бай болсаң, тасыма!
Бақ-дәулет берсін басыңа,
Ғұмыр берсін жасыңа.
Бәле-жала, жын-шайтан,
Жоламасын қасыңа!
Иманның байлығын берсін,
Құт-берекенің бәрі келсін!
Бірлік берсін басыңа,
Береке берсін асыңа.
Құдай жарылқасын,
Бақ қарасын,
Қыдыр дарысын!
Айдан аман,
жылдан есен қылып,
Үйдегі, түздегі
Мал-басты аман қылсын!
Әумин
Дастарханың майлы,
Көңілің жайлы болсын.
Өміріңе не тілесең,
Тілегің қабыл болсын.
Жарылқа, құдай, қабыл ет!
Жарылқаудың қамын ет!
Бай ет, мамыр ет,
Батамды мұстажап ет!
Құдайдан не тілесе,
Соны әзір ет!
Құдай тағала, мұның ақниетін
Қабыл ет! Әумин!
Бір құдайым оңдасын,
Оң жолыңа бастасын!
Үйіңді түрлі апаттан,
Құса-қайғыдан сақтасын!
Үміт артқан ұл қызың,
Ел сенімін ақтасын!
Аумин!
Қажетті сілтемелер:
- Үй иесіне, шаңыраққа, дастарханға баталар мен тілектер
- Наурыз мейрамына баталар
- Тұсау кесер тойына баталар
- Шілдехана бесік тойына баталар
Ұқсас мақалалар:
» Қысқаша баталар, жеңіл бата » Дастархан басында берілетін бата-тілектер » Бекентайдың батасы » Бата беру, ас қайыру, дастархан басында айтылатын тілектер » Дастархан, ас қайыру, тілек » Құрбан айт батасы » Үй иесіне бата
Қысқаша баталар, жеңіл бата | Бата-тілектер жинағы
Дастарханың тоқ болсын,
Уайым-қайғы жоқ болсын!
Жарды болсаң жасыма,
Бай болсаң, тасыма!
Бақ-дәулет берсін басыңа,
Ғұмыр берсін жасыңа.
Бәле-жала, жын-шайтан,
Жоламасын қасыңа!
Иманның байлығын берсін,
Құт-берекенің бәрі келсін!
Бірлік берсін басыңа,
Береке берсін асыңа.
Құдай жарылқасын,
Бақ қарасын,
Қыдыр дарысын!
Айдан аман,
жылдан есен қылып,
Үйдегі, түздегі
Мал-басты аман қылсын!
Дастарханың майлы,
Көңілің жайлы болсын.
Өміріңе не тілесең,
Тілегің қабыл болсын.
Қысқа баталар
Ай МҮЙІЗДІ,
Аша тұяқтым-ай.
Жұпар иісті,
Бауырсақ құлақтым-ай.
Сенде жазық жоқ,
Бізде азық жоқ,
Ақбата, ақ тілекті қабыл ет!
Той-думаныңыз құтты болсын,
Бақыты зор отау болсын.
Іші жанға толсын,
Сырты малға толсын!
Бақытың дәулетіңмен таса берсін,
Дұшпаның қырдан үркіп қаша берсін.
Бата сол бізден сізге, рахмет жауып,
Құдайым маңдайыңды аща берсін!
Той тойға ұлассын,
Бақыт балаға ұлассын.
Өрісіңді өрт шалмасын,
Жүрегіңді дерт шалмасын!
Ұлың ұядан ұшсын,
Елін ұмытпасын.
Қызың қияға ұшсын,
Жерін ұмытпасын!
Қайғыға болаттай берік,
Жердей төзімді бол.
Шаңырағыңа шаң түспесін,
Көңіліңе кірбің түспесін.
Аспандарың ашық,
Жұлдыздарың жарық болсын,
Абыройларың асқар таудай болсын!
Бізге берген етіңіз,
Ниетінізге жетініз.
Қыл көпірден өткенде,
Құламай тіке өтіңіз!
Шадияр болсын доcтасың,
Мұхаммед болсын- қостасың.
Қызыр болсын жолдасың,
Лұқпан болсын кұрдасың.
Сүрініп кеткен жеріңде,
Жеті әулие жетелеп,
Кереметімен қолдасын!
Құдай жарылқасын,
Бақ қарасын,
Қыдыр дарысын.
Айдан аман,
Жылдан есен қылып,
Үйде, түздегі
Мал-басты аман қылсын!
Әумин десең бізге,
Бата берелік сізге.
Жасың жетсін жүзге,
Мал мен басты,
Иман мен жасты,
Қабат бермейді екен деп,
Тәңіріден күдер үзбе!
Адалдық берсін асыңа,
Амандық берсін басыңа.
Топқа ТҮСІП, тойлы бол,
Некер ертіп қасыңа.
Қозыларың жамырап
Қотаныңа сыймасын.
Құлындарың құлдырап,
Құла түзге сыймасын.
Келелі түйең қаптаған,
Қаратауға сыймасын.
Ақтылы қойың адалдан,
Алатауға сыймасын.
Кекалалы көп жылқың,
Кекшетауға сыймасын.
Ұл мен қызың тең есіп,
Ұлытауға сыймасын!
Бар екен деп тасыма,
Жоқ екен деп жасыма,
Еңбек етсең ерінбей,
Дәулет келер қасыңа.
Көре алмаған дұшпанның,
Жеңіл баталар
Кемеңгердің алғыр ойын берсін,
Екі дүниенің абыройын берсін!
Талаптымен тау астырсын,
Талантымен таластырсын.
Жамандықтан адастырсын,
Жақсылықпен жанастырсын!
Білімің молая берсін,
Еңбегің зорая берсін.
Мақсаттарың айқын болсын,
Өмірлерің жарқын болсын.
Еңбектерің көшелі болсын!
Білімің тереңдесін,
Өнерің кемелденсін,
Жұлдызың жайнасыншы,
Табаның таймасыншы,
Дос-жарың безінбесін.
Жаңа Жылың құтты болсын,
Денсаулығың мықты болсын.
Жүрегіңіз жалын болсын,
Тілегіміз қабыл болсын!
Құдай берсін, кем қылмасын,
Дастарханың мол болсын,
Абыройың зор болсын.
Отбасының байлығын берсін,
Деніміздің саулығын берсін.
Көңіліміз тоқ болсын,
Уайым-қайғы жоқ болсын.
Отырғандарың үлкен тақ болсын,
Осы үйге тек бақ қонсын!
Сұрасаң бата берейін,
Ықыласпен қол жайсаң,
Үстем болсын мерейің.
Басыңа бақ орнасын,
Қызыр болсын жолдасың.
Дастарханың мол болсын,
Абыройың зор болсын.
Уа, Жаратқан, жарылқа!
Мезгілсіз келер өлімнен сақта,
Кездейсоқ келген келіннен сақта.
Дауылдың кәрінен сақта,
Жыланның зәрінен сақта,
Аяқ астынан келетін
Бәле-жаланың бәрінен сақта!
Пейіліңе қонақжай,
Бата берем, қолың жай:
Ақ жарылған жұрегің,
Қабыл болсын тілегің.
Бізге сойдың қой,
Үйіңнен кетпесін той.
Қызығына қанып,
Ішпей-жемей той.
Бізге астың бас,
Берсін саған ұзақ жас.
Ауыздықтап асауды,
Асудан асуға ас!
Сыйлап бердің етіңді,
Жарылқасын бетіңді.
Енді әкелдің сорпаңды,
Орындалсын қолқаңды.
Рахмет дәміңе,
Ризалық берсін бәріңе.
Аман болып басыңыз,
Жүзге жетсін жасыңыз!
Маған жаптың шапан,
Көңілде болмасын қапаң.
Маған мінгіздің ат,
Қыз ұзатып, қызығына бат!
Маған атадың жол,
Ұл өсіріп мәре-сәре бол!
Маған бердің ет,
Келін түсіріп, тілегіңе жет!
Маған бердің сауға,
Басың түспесін дауға!
Алдыма салдың мал,
Алладан рахмет ал!
Асың, асың, асыңа,
Береке берсін басыңа!
Бөденедей жорғалап,
Қырғауылдай қорғалап,
Қыдыр келсін қасыңа!
Сенен байлық өтпесін,
Тәңірі берген берекең,
Тепкілесе кетпесін!
Балаға арналған тілектер:
Кішкентай қызымызға өмірдегі бар жақсылықты тілейміз. Әрдайым көз қуанышымыз болып, аман-есен ортамызда жаздай жадырап, гүлдей құлпырып жүре берсін. Ең бастысы, қазақтың қызы деп атқа лайық болсын. «Киімге жамау түссе де, көңілге жамау түспесін» деген. Ендеше, үнемі көңілі жақсылықтан жадырасын.
Отбасымыздың тәп-тәтті бүлдіршіні, көз қуанышымызды өмір есігін ашқан күнімен құттықтаймыз. Қыран болып самғап, алыстарды көздеп, биіктерді бағындыратын үлкен азамат бол, жаным. өмір жолы сені ешқашан адастырмай, әр басқан қадамыңа Алланың нұры жаусын.
«Ақыл – тозбайтын тон, білім – таусылмайтын кен» деген. Қызымыздың білімді, ақылды болуын тілейміз. Өмір жасы ұзақ болсын. Ата-әжесін тек қана жақсылықтармен қуанта берсін.
Анаңа шуақ бол, әкеңе қуат бол!
Мынау заманның,бейбіт елдің ақ көгершіні болып өмірге іңгәлап келген жас нәрестенің шілдехана тойы құтты болсын!
Мынау заманның,бейбіт елдің ақ көгершіні болып өмірге іңгәлап келген жас нәрестенің шілдехана тойы құтты болсын!
Бала – бауыр етің. Отбасының тату-тәтті өміріне алғышарттардың біріншісі олардың бір-біріне деген сүйіспеншілігі болса, екінші шарт – перзент. Сондықтан атамыз қазақ «балалы үй – базар» деп орынды айтқан. Адамның бір қызығы – баланы мейірлене иіскеу үлкен бақыт болса, сол бақытқа, міне, бүгін сендер де жетіп отырсыңдар. Сол себепті мен сендерге тойларың тойға ұлассын, көретін қызықтарың көбейе берсін демекпін.
Көк аспандағы жұлдыздарға жаңа бір жұлдыз, жердегі адамзат қатарына тағы бір адам қосылды. Өмірге шекесі торсықтай сәби келді! Бейбіт елдің ақ көгершіні болып дүние есігін ашқан сәбиіміздің бауы берік болсын. Маңдайы жарқыраған ұл болып ер жетіп, ата-анасының ғана емес, бүкіл елінің мақтаныш етер азаматына айналсын!
Шілдехана, бесік тойға арналған баталар, өлеңдер мен тілектер
Читайте также: