Тілашар бата беру т?рлері

Обновлено: 10.01.2025

Бата берерде әркім «Иә, құдайым», «Иә, Алла», «Иә, жаратқан» секілді бағыштау сөздерін әр батаның алдынан қосып айтуға ерікті.

Уа, жаратқан ием құдірет
Тілегімді қабыл ет!
Иманымды кәміл ет!
.

Тілашар батасы.

Тілашар батасы.
Адам болар баланың,
Қайтармайық талабын.
Мектепті алғаш аттаған,
Құтты болсын қадамың.

Сәбиліктен марқайып,
Өскендігі санаңның.
Әріптерден сөз құрап,
Жорғаласын қадамың.

Үміттерін ақтай біл,
Әкең менен анаңның.
Жүрегіңе сақтай біл,
Жақсы сөзін дананың.
Сондай бала болсын деп,
Тілек айтар қазағым.
Балалы үйлер көбейіп,
Бола берсін базарың.

Осындайға жеткізсін,
Әрбір үйдің адамын.
Жастар өсіп қалқан боп,
Болса деймін қамалың.

Қой үстінде бозторғай,
Жұмыртқалар заманың.
Сол замандай болса екен,
Егеменді қазағым.

Бастарыңа бермесін,
Қыйыншылық азабын.
Жастарыма қонса екен,
Даналығы бабамның.

Әмин, Аллаһу Әкбар!
Мырзаханның Ақылбайы
Семей қаласы Мұқыр ауылы

Дастарханға бата

Дастарханың бай болсын.
Қазан - ошағың май болсын.
Төрт түлігің сай болсын.
Көңілің толып жай болсын.
Ұлың қонып қияға,
Қызың қонып қияға,
Келінің бибі атанып,
Ұлың болсын би аға.
Бергеннен Алла танбасын,
Көбейе берсін мал басың,
Өсе берсін жан басың,
Арманың көкке самғасын.
Досыңнан көңілің қалмасын,
Жағаңнан дұшпан алмасын,
Жолың болып жортқанда,
Жолыңды Қызыр жалғасын.

Дастарханың бай болсын,
Қазан - ошағың май болсын.
Төрт түлігің сай болсын,
Көңілің толып жай болсын.
Құлындаған тай болсын!
Ұлың ұяға қонсын
Қызың бақытты болсын!
Бергеннен Алла танбасын,
Көбейе берсін мал - басың.
Қыдыр болсын жолдасың.
Досыңнан көңілің қалмасын.
Жағаңнан дұшпан алмасын.
Қастық қылған оңбасын,
Əруақтар қолдасын!
Дастархан байлығын берсін,
Деніңнің саулығын берсін!
Əумин!
.
Пышағың малдан кетпесін,
Қазаның оттан түспесін.
Маңдайға біткен ырысың
Босағадан кетпесін.
.

Дастарханыңа береке берсін,
Бастарыңа мереке берсін,
Астарыңа адалдық берсін,
Бастарыңа амандық берсін,
Дендеріңе саулық берсін!
.

Рахмет дəміңе,
Ризалық берсін бəріңе.
Аман болсын басыңыз,
Жүзге жетсін жасыңыз.
.
Дастарханыңнан дəм кетпесін,
Көңіліңнен сəн кетпесін.
Ұрпақ, ұлыс аман болып,
Өміріңнен мəн кетпесін.
Əумин.
.
Құдай жарылқасын,
Бай қылсын.
Бақ қарасын!
Қыдыр дарысы н!
Аруақ жебесін!
Береке берсін!
.

Берейін бата асыңа,
Амандық берсін басыңа.
Бөденедей жорғалап,
Қыдыр келсін қасыңа,
Бар екем деп тасыма,
Жоқ екем деп жасыма.
Еңбек етсең ерінбей,
Дәулет келер қасыңа.
Көре алмаған дұшпанның,
Жуа бітсін жолына.
Бақытың жетсін төтелеп,
Дүние малды жетелеп,
Аузыма түскен батаның
Жатырмын бәрін түгендеп!
Көтердік міне білекті,
Ақтардым түгел тілекті,
Мынау тұрған балаңыз,
Батыр болсын жүректі.
.
Құдай берсін,
Кем қылмасын!
Отбасы аман болсын,
Денсаулық берсін!
Кетпес дəулет,
Кең пейіл берсін!
.
Ардақты үй иесі,
Əуелі бердің шай,
Көңілің болсын жай!
Екінші бердің ет,
Таппасын көңілің ешбір дерт!
Үшінші бердің сорпа,
Болмасын бағың орта!
.
Дастарханың бай болсын,
Қазан - аяққа май толсын.
Төрт түлігің сай болсын,
Көңілің толып жай болсын.
Ұлың қонып ұяға,
Қызың қонсын қияға.
Келінің «бибі» атансын,
Ұлың болсын «би аға»!
Бергеннен Алла танбасын,
Көбейе берсін мал басың.
Өсе берсін жан басың,
Арманың көкке самғасы н.
Досыңнан көңілің қалмасы н,
Жағаңнан дұшпан алмасын,
Жолың болып жортқанда,
Жолыңды Қыдыр жалғасы н!
.
Дастарханнан дəм кетпесін,
Көңіліңнен сəн кетпесін.
Ұрпақ, ұлыс аман болып,
Өміріңнен мəн кетпесін.
.
Сұрасаң бата берейін,
Үстем болсын мерейің.
Ықыласпен қол жайсаң,
Ақ тілекті төгейін.
Дастарханың мол болсын,
Абыройың зор болсын.
Үйдің əрбір бөлмесін,
Мол қуаныш кернесін.
Ұл мен қызың ер жетіп,
Білімге құлаш сермесін.
Туған - туыс, жекжатың,
Жаманшылық көрмесін.
.
Асың, асың, асыңа,
Бақыт қонсын басың а.
Бірлік берсін басыңа,
Береке берсін асыңа.
Жақсылыққа жақ болы п,
Ас қосылсын асыңа.
Бас қосылсын басыңа,
Жас қосылсын жасыңа!
Денсаулығың зор болсын,
Дастарханың мол болсын.
Қайда барсаң алдыңда,
Жарқыраған жол болсын.
Армандарың алдыңнан,
Саған шығып қол берсін.
Дұшпаның саған құл болсын,
Үйің толған ұл болсын!
.
Мыңға жетсін қойың ыз!
Мыңға жетсе қойыңыз:
Сараңдықты қойыңыз
Күнде берсе сойыңыз!
Ойыңыздан кетпесін
Мереке мен тойыңыз.
Малда болсын көзіңіз,
Аллада болсын ойыңыз,
Өзінің берген дəулетін
Өз жолына жойыңыз!
.
Ұзақ етсін жасыңды,
Берекелі берік қылсын
Малың менен басыңды!
Таңда - Мақшар күнінде
Шарап етіп қайтарсын
Бізге берген асыңды!
Өзің жүзге келгенде,
Тоқсанға жетсін алған ың!,
Кемпір - шал болып қалған ың,
Шайых - паны болғаның.
Сол жастарға келгенде,
Құман болсын қолыңда,
Он бес ұл мен он бес қыз
Еріп жүрсін соңында!
.
Жүзге жетсін түйеңіз,
Үш жүз болсын биеңіз!
Əлдеріңнен келгенше,
Жығылғанды көтеріп,
Сүйенгенді сүйеңіз!
Тарығып келген адамға
Бермесек, отқа көнеміз!
Бергенді тым - ақ сүйеміз.
Жомарттық қылық қолдан саң,
Əрбір жерде жар болсын
Бір жасаған - Иеміз!
.
Таңда мақшар күніңде
Пырақ болсын мінгенің,
Хəллə болсын кигенің,
Қорлар болсын сүйгені ң.
Сол уақытта білерсің
Бұл күнде берген асыңның
Пайдасының тигенін.
.
Бала менен бақ берсін,
Мұның бəрін сіздерге,
Баянды етіп хақ берсін!
Торығып түзде жүрсеңіз
Қыдыр — ата тап келсін,
Алла болсын панаңыз!
Қатар өссін, шырағым,
Малың менен балаңыз!
.
Дəулетті бас берсін,
Бақытты ас берсін,
Ұлыстың ұлы күнінде!
Ұлың оңға қонсын,
Қызың қырға қонсын!
.
Қозыға толсын көгенің,
Тұлпар болсын құлының.
Сүтті болсын құдығың,
Өрісті болсын жайлауың,
Ырысты болсын қыстауың!
Арыстандай болсын қайратың,
Аюдай болсын айбатың,
Гүлге толсын өңірің,
Көңілді өтсін өмірің
Асқа толсын табағың,
Ашық болсын қабағың!
.
Бізге тартқан басыңыз,
Дəмді екен асыңыз.
Ұрпақты боп өзгеше,
Сыйлы болсын басыңыз.
Құйған қызыл шəйіңіз,
Балдай тəтті майыңыз,
Еселі боп еңбегің,
Жылдан жылға байыңыз.
.
Бақ келіп қонсын басыңа,
Көңілің көлдей шалқысын.
Пейіліңе тойған қонағың,
Ішпей - жемей балқысын.
.
Құдай қуат берсін,
Нұрлы шуақ берсін!
Дастарханға береке берсін,
Күнде осындай той - мереке берсін!
.
Басымыз аман болсын –
Тыныштық заман болсын!
Абыройымыз арта берсін,
Дастарханға мəңгі таусылмайтын
Қазы менен қарта берсін!
.
Құдай берсін, кем қылмасын,
Кетпес дəулет, кең пейіл берсін.
.
Құдай қуат берсін,
Нұрлы шуақ берсін!
Дастарханға береке берсін,
Күнде осындай той - мереке берсін!
.
Көш көлікті болсын,
Дос серікті болсын,
Жан ерікті болсын,
Жар көрікті болсын,
Жер құнарлы болсын,
Жас елеулі болсын,
Қыз шырайлы болсын,
Тау өрісті болсын,
Бау жемісті болсын,
Жыл табысты болсын!
.
Дастарханыңа береке берсін,
Бастарыңа мереке берсін,
Астарыңа адалдық берсін,
Бастарыңа амандық берсін,
Дендеріңе саулық берсін!
Əумин!
.
Ашып тастап пейілді
Дастарханың жайылды.
Қасиетті нан ұлық
Берекең тұр нақ ұй ып.
Асыл сөздер шашылды,
Бар абырой бақ орнап
Ел сыйласын басыңды.
Аңыз болып отауың
Айта жүрсін асыңды.
Сүйген жарың,
Бала - шағаң аман боп,
Бүтіндесін асылды.
Ниетіңе біз тойдық.
Рахмет шайыңа,
Риза еткен бір қ ойлық!
Əумин!

Шілдехана, бесік тойға арналған бата:

Нәрестенің бауы берік болсын,
Ата-анасына серік болсын!
Азамат болып ер жетсін,
Ақсақал болып терлетсін,
Азамат болсын көрікті,
Ғұмыры ұзын берікті,
Қол қанаты көп болып,
Артынан ерте берсін серікті, ‘
Азамат болсын ардақты,
Мінезі болсын салмақты,
Өнері болсын жан-жақты,
Осы айтқанның бәрі келіп,
Алла берсін зор бақты,
Аллау әкбәр.

Балаға арналған тілектер:

Кішкентай қызымызға өмірдегі бар жақсылықты тілейміз. Әрдайым көз қуанышымыз болып, аман-есен ортамызда жаздай жадырап, гүлдей құлпырып жүре берсін. Ең бастысы, қазақтың қызы деп атқа лайық болсын. «Киімге жамау түссе де, көңілге жамау түспесін» деген. Ендеше, үнемі көңілі жақсылықтан жадырасын.

Отбасымыздың тәп-тәтті бүлдіршіні, көз қуанышымызды өмір есігін ашқан күнімен құттықтаймыз. Қыран болып самғап, алыстарды көздеп, биіктерді бағындыратын үлкен азамат бол, жаным. өмір жолы сені ешқашан адастырмай, әр басқан қадамыңа Алланың нұры жаусын.

«Ақыл – тозбайтын тон, білім – таусылмайтын кен» деген. Қызымыздың білімді, ақылды болуын тілейміз. Өмір жасы ұзақ болсын. Ата-әжесін тек қана жақсылықтармен қуанта берсін.

Анаңа шуақ бол, әкеңе қуат бол!

Мынау заманның,бейбіт елдің ақ көгершіні болып өмірге іңгәлап келген жас нәрестенің шілдехана тойы құтты болсын!

Бала – бауыр етің. Отбасының тату-тәтті өміріне алғышарттардың біріншісі олардың бір-біріне деген сүйіспеншілігі болса, екінші шарт – перзент. Сондықтан атамыз қазақ «балалы үй – базар» деп орынды айтқан. Адамның бір қызығы – баланы мейірлене иіскеу үлкен бақыт болса, сол бақытқа, міне, бүгін сендер де жетіп отырсыңдар. Сол себепті мен сендерге тойларың тойға ұлассын, көретін қызықтарың көбейе берсін демекпін.

Көк аспандағы жұлдыздарға жаңа бір жұлдыз, жердегі адамзат қатарына тағы бір адам қосылды. Өмірге шекесі торсықтай сәби келді! Бейбіт елдің ақ көгершіні болып дүние есігін ашқан сәбиіміздің бауы берік болсын. Маңдайы жарқыраған ұл болып ер жетіп, ата-анасының ғана емес, бүкіл елінің мақтаныш етер азаматына айналсын!

Дастарханға бата

Әумин десең бердім бата
Қабыл етіп бір Аллаһ
Бақ-дәулет, берекет
Үйіңізге ұяласын.
Жаратқан Ием аман қылсын
Бізге берген шәйіңіз -
Жақсы болсын жәйіңіз.
Бізге берген етіңіз -
Қабыл болсын ниетіңіз.
Мақсатыңа жетіңіз,
Бізге берген тұз-дәміңіз
Таусылмайтын несібе болып,
Аман-сау болайық бәріміз.
Әумин, Аллаһу әкбар!

Иә, жаратқан құдірет,
Мал-бастарын аман ет,
Басына бер бақыт,
Асына бер берекет,
Өмір-жасын ұзақ ет,
Михнаттан аман ет,
Дұшпанының күнін жаман ет,
Ұрпақтарын асыл ет,
Дүниедегі жақсылықты,
Дәл осы үйге нәсіп ет
Әумин.

Құдайым осынау үйге дуа берсін,
Тіл-аузын дұшпанның буа берсін.
Келіннің балағынан бала саулап,
Салпы ерін сары ұлдар туа берсін.

Асың, асың, асыңа,
Береке берсін басыңа!
Бөденедей жорғалап,
Қырғауылдай қорғалап,
Қыдыр келсін қасыңа!
Сенен байлық өтпесін,
Тәңірі берген берекең
Тепкілесе кетпесін.
Желіңнің екі шетіне,
Тай шаптырса жетпесін!

Кешке келіп жамырасқан,
Шуылдасып маңырасқан,
Қошақанның анасы,
Салық бассын үйіңді!

Бақайлары сыртылдап,
Мүйіздері жылтылдап,
Бұзаулардың анасы
Сиыр бассын үйіңді.

Шудаларын шаң басқан,
Артқы өркешін қом басқан,
Ботақанның анасы
Інген бассын үйіңді!

Шіңгір-шіңгір кісінескен,
Сүйістікпен иіскескен,
Құлыншақтың анасы
Бие бассын үйіңді.

Аумин десең маған,
Құдай берсін саған.
Алтыннан – жағаң,
Күмістен – тағаң.
Оң жағыңнан кетпесін
Күрпілдек қара сабаң.
Жортсаң жолың болсын,
Жолдасың қыдыр болсын.
Тілеуің қабыл,
Мұратың асыл болсын.
Ішкенің қымыз,
Жегенің сырбаз,
Кигенің түлкі болсын,
Жүрген жерің ойын-күлкі болсын!

Қозыға толсын көгенің,
Тұлпар болсын көгенің.
Құтты болсын құрығың,
Сүтті болсын құдығың.
Қияқты болсын сұңқарың,
Тұяқты болсын тұлпарың.
Өрісті болсын жайлауың,
Ырысты болсын қыстауың.
Арыстандай болсын айбатың,
Аюдай болсын қайратың.
Гүлге толсын өңірің,
Көңілді өтсін өмірің.
Асқа толсын табағың,
Ашық болсын қабағың.

Шайың қызыл болсын,
Ғұмырың ұзын болсын.
Несібең таса берсін,
Дұшпаның қаша берсін,
Құдайым ұзақ ғұмыр жаза берсін!

Пейіліңе қонақжай
Бата берем қолың жай:
Ақ жарылған жүрегің,
Қабыл болсын тілегің.

Бізге сойдың семіз тай,
Төрт түлігің болсын сай.
Өсіп-өніп ұрпағың,
Төрт қиырға қанат жай!

Бізге сойдың құлын,
Жақсыдан болсын жұғым.
Өміріңді ұзартып,
Өзіңнен өте тусын ұлың.

Бізге сойдың марқаны,
Алдыңнан тарқат арқаны.
Сыйлы болып еліңе,
Сыбағаңды ал тағы.

Бізге сойдың қой,
Үйіңнен кетпесін той.
Қызығына қанып,
Ішпей-жемей той.

Бізге сойдың тоқтыны,
Еліңнің бұл тоқтығы.
Абырой алып ұл-қызың,
Биік болсын шоқтығы.

Бізге астың бас,
Берсін саған ұзақ жас.
Ауыздықтап асауды,
Асудан асуға ас!

Бізге астың жамбас,
Жақсымен бол жандас.
Ықыласың қабыл боп,
Ырысың толмай қалмас.

Бізге астың сыбаға,
Жамандық көрме сірә да.
Қиянат қылма пендеге,
Жағамын десең құдаға.

Бізге астың қазы,
Болдық сізге разы.
Ақ май ақсын аузыңнан,
Үзілмей қорың қысы-жазы.

Бізге астың жаяны,
Өмірдің болсын баяны.
Болсаң да төлдің жылқысы,
Жұртыңның болма саяғы.

Бізге астың жал,
Басыңа бітсін дүние-мал.
Ата-анаңды ардақтап,
Аяқ-қолын жылы суға мал.

Бізге астың омыртқа,
Пәле-жалаға жолықпа.
Өрісің барда өрге шап,
Өз-өзіңнен торықпа.

Бізге астың шұжық,
Көргенің болсын қызық.
Аққу-қаздай мамырла,
Айдыныңда жүзіп.

Бізге астың жауырын,
Баланың берсін тәуірін.
Ізет көріп ініден,
Үзілмесін сауығың.

Бізге астың сүбе,
Қырсығың жерге енсін түге!
Күндегенді күңірентіп,
Күннен-күнге үде.

Бізге астың төс,
Үрім-бұтағыңмен өс!
Жайланып қон,
Жазылып көш!

Бізге астың жілікті,
Ұл-қызың болсын білікті,
Бізге астың белдеме,
Сыйлы бол басқа елге де.
Бізге астың кесек ет,
Дәулетің тассын еселеп.

Сыйлап бердің етіңді,
Жарылқасын бетіңді.
Енді әкелдің сорпаңды,
Орындатсын қолқаңды.

Келді тағы қымызың,
Арылмасын қызығың.
Қойдың қаймақ, айраның,
Аман болсын ауыл-аймағың.

Жаздың жайма, бауырсақ,
Бола берсін қауым шат.
Және келді құрт-майың,
Туа берсін құтты айың.

Рақмет дәміңе,
Ризалық берсін бәріңе.
Аман болып басыңыз,
Жүзге жетсін жасыңыз.

Маған жаптың шапан,
Көңілде болмасын қапаң.
Маған мінгіздің ат,
Қыз ұзатып, қызығына бат!
Маған атадың жол,
Ұл өсіріп мәре-сәре бол!
Маған бердің ет,
Келін түсіріп, тілегеніңе жет!
Маған бердің сауға,
Басың түспесін дауға!
Алдыма салдың мал,
Алладан рақмет ал!

Ет – Сізден,
Ықылас, ниет бізден.
Тілеуі ақты тәңірім
Мұратына жеткізген.
Жақсы-жаманды көріп бақ.
Бар мен жоққа көніп бақ.
Ащы-түщыны татып көр,
Тайыз-тереңді батып көр!
Ел басына түскен сынды,
Түз кешіп, түн қатып көр.
Жиынды топқа түскенде,
Жүйрігің баптаулы болсын,
Жігітің мақтаулы болсын.
Жортуыл, жорық жолықса,
Найзаң саптаулы болсын.
Нөкерің сақтаулы болсын.
Дастарханың тоқ болсын,
Уайым-қайғы жоқ болсын.
Аман сақтап,
Абырой берсін!
Жорытқанда жолың болсын!

Шаңырақ шалқи берсін.
Керегең кеңи берсін.
Осы үйге ән-күй келсін,
Дұшпаның кеми берсін.
Дастарханға береке берсін.
Күнде мереке болсын.
Қастық ойлағандар,
Қабағы ашылмай келеке болсын.
Әумин

Әуелі құдай оңдасын,
Аруақтарың қолдасын.
Бақыт пен дәулет, бас пен мал,
Басыңа мәңгі орнасын.
Төрт құбылаң сай болсын,
Саған қастық ойлаған
Ғұмырында оңбасын.
Ақылды бол, арлы бол,
Бақытты бол, малды бол,
Қатарыңның алды бол!
Әумин

Берекеміз қашпасын,
Белімізді ешкім баспасын,
Адал жан болып астасың,
Арыңды күлдей шашпасын.
Бақыт болса бастасың,
Мейманың, сірә, таспасын,
Тірлікте түзу жол тапсаң,
Тәңірім берер басқасын.
Әумин

Әуелі құдай есен ет,
Жиреншедей шешен ет,
Атымтайдай көсем ет,
Лұқпандай береген ет.
Ибраһимнің басын берсін,
Сүлейменнің тақытын берсін.
Қыдыр құсы қонсын басыңа.
Жортқанда жолың болсын,
Жолдасың қыдыр болсын.
Жоғары болсын жұлдызың,
Бақытты болсын ұл-қызың.
Ас иесі байысын,
Бар ойлаған арманың,
Жақсылыққа сайысын.
Әумин

Қазан-ошағың май болсын.
Төрт түлігің сай болсын.
Көңілің толып жай болсын.
Ұлың қонып қияға,
Қызың қонып қияға,
Келінің бибі атанып,
Ұлың болсын би аға.
Бергеннен Алла танбасын,
Көбейе берсін мал басың,
Өсе берсін жан басың,
Арманың көкке самғасын.
Досыңнан көңілің қалмасын,
Жағаңнан дұшпан алмасын,
Жолың болып жортқанда,
Жолыңды Қызыр жалғасын.
Әумин

Береке берсін басыңа,
Бақ қонсын басыңа.
Балын татып өмірдің
Жамбылдың жет жасына.
Қуанышпен достарың
Жинала берсін қасыңа.
Қойың қоздап егізден,
Ешкің туып сегізден.
Майдан қолың кетпесін,
Соғымың болып семізден.
Айтып жүрсін қонағың
Таңдайдан кетпей жегізген.
Шалқып жатсын дәулетің,
Тасыған селдей теңізден.
Баянды Алла бақ берсін,
Адалын берсін, ақ берсін.
Атағың кетіп Алашқа,
Астыңа алтын тақ берсін.
Әумин

Береке берсін асыңа.
Әумин

Құдай жарылқасын,
Бақ қарасын,
Қыдыр дарысын!
Айдан аман,
Жылдан есен қылып,
Үйдегі, түздегі
Мал-басты аман қылсын!
Әумин

Дастарханың майлы,
Көңілің жайлы болсын.
Өміріңе не тілесең,
Тілегің қабыл болсын.
Әумин

Тілашар тойы

Кішкентай баламызға өмірдегі бар жақсылықты тілейміз. Әрдайым көз қуанышымыз болып, аман – есен ортамызда жаздай жадырап, гүлдей құлпырып жүре берсін. Ең бастысы, қазақтың қызы деп атқа лайық болсын. «Киімге жамау түссе де, көңілге жамау түспесін» деген. Ендеше, үнемі көңілі жақсылықтан жадырасын. Ақыл – тозбайтын тон, білім – таусылмайтын кен» деген. Қызымыздың білімді, ақылды болуын тілейміз. Өмір жасы ұзақ болсын. Ата - әжесін тек қана жақсылықтармен қуанта берсін.

Шаттыққа толы болсын келер күндер,

Нұры ғой көзіміздің көгершіндер.

Аман қыл құртақандай құлындарды,

Аруақтар, желеп-жебеп жүресіңдер?!

Адамдар артқан екен ұрпаққа үміт,

Солардың арқасы ғой, тұрсақ күліп.

Еңбектеп, Тәй-тәй басып, Мектеп барып,

Сұңқардай Шыңға қонар шырқап шығып.

Желкілдеп жігіт болды тайға мінер,

Күй болып шалқы көңіл, қайна жігер.

Алдынан арайланып бақыт таңы,

Азамат болсын аузын айға білер.

Көргендер бақытты ғой немересін!

Көгерсең немереңнен көгересің.

Ертең-ақ мақтанышқа айналады,

Ат ерттейтін Азамат деген есім.

Ұрпақпен ұласады мұрат арман,

Бәйтерек бой көтерер құба талдан.

Шалқып қайт, шаттық тойы - Тілашардан!

Әулетіміздің кішкентайын мектеп табалдырығын аттаған қуанышты күнімен құттықтаймыз. «Тарыдай болып кіріп, таудай болып шық» дей отырып, сабағың «4» пен «5»-ке оқуын тілейміз.

Ата-анаңның мейірім-шапағатына бөленіп, жарқыраған алтыны, еркетай елігі, ақ сәуле шашқан арайы болып, аман-есен жүрсін. Барлық ізгі армандары орындалып, өмір жолы ашық, болашағы жарқын болып, егеменді еліміздің де білікті Азаматы болып өсе берсін.

Өмірдің жолы күрделі, әрі бұралаң,

Жаратушымыз оны ақ-қарадан құраған.

Қарасына пенде қамығып, кейде қан жылап,

Тағдыр талқысына еріксіз көніп шыдаған.

Сондайсыз сіз де, қайғы да өткен басынан,

Мұхитың өтті, жұлдыздай ағып тосыннан.

Орнында қалған тұяғы-жалғыз немере,

Батырды көрсем Мұхитым ба деп қуанам.

Батырың енді көзіңнің ағы-қарасы,

Кішкене ғана ата-апасының баласы.

Мектепке бармақ, ордасына еніп білімнің,

Өсіріп, баптап ақылы мен санасын.

Кешегі қайғы бүгінгі осы қуаныш,

Көңілді демеу, жүрекке медеу жұбаныш.

Өткенді бүркеп, келешектен үміт қып,

Тілашар тойға келдік біз де қуанып.

Батырың болсын оқушы үздік, бақытты,

Саналы болсын бағалар мына уақытты.

Таудай талап, бармақтай бақ тілейміз,

Азаматы болсын еліміздің бай-қуатты.

Таудай болсын арқалаған талабың,

Сезін өмір құпиясын, ғажабын!

Айнұрдайын періштеге тілек сол -

Құтты болсын, мектеп аттар қадамың!

Адам болар баланың,
Қайтармайық талабын.
Мектепті алғаш аттаған,
Құтты болсын қадамың.

Сәбиліктен марқайып,
Өскендігі санаңның.
Әріптерден сөз құрап,
Жорғаласын қадамың.

Осындайға жеткізсін,
Әрбір үйдің адамын.
Жастар өсіп қалқан боп,
Болса деймін қамалың.

Қой үстінде бозторғай,
Жұмыртқалар заманың.
Сол замандай болса екен,
Егеменді қазағым.

Бастарыңа бермесін,
Қыйыншылық азабын.
Жастарыма қонса екен,
Даналығы бабамның.

Әмин, Аллаһу Әкбар!

Мектепке алғаш барғанда
Ұатаздарды мақтаймын,
Сенімдерін ақтаймын.
Біздікіндей мектепті
Әлем шарлап таппаймын.

Сәлем беріп өтейін,
Биіктерге жетейін.
Алдыңызда өзімді
Таныстырып кетейін.
Мектеп, менің мектебім,
Ақылсыздан шеттедім.
Білімдімен дос болып,
Сенен аттап өтпедім.

Қару-жарақ – сабағым,
Қалам-парақ – садағым.
Жалқау менен наданды.
Білімменен қададым.
Тақпағымды жаттаймын,
Сабағымды баптаймын.
Біздікіндей мектепті
Ешбір жерден таппаймын.

Таң қалдырып әлемді,
Айтайын мен өлеңді.
Қабыл алғын, жамағат,
Қызың берген сәлемді.

Күн көзімен таласқан,
Ай мен күнге жол ашқан.
Қазақ қызы мен болам,
Білімменен санасқан.
Есін допқа жеңдірген,
Бала емеспін сен білген.
Алтыға кеп, алып боп,
Біріншіге келдім мен.

Еркелік жоқ кешегі,
Оқушымын көшелі.
Білім алып бойыммен
Ойым да енді өседі.

Салтанаты бек керім,
Міне, сынып-мектебім.
Ұстаздарым аялы,
Достарым да көп менің.

Мен оқушы баламын –
Оқып, білім аламын.
Мектеп-ұям, өзіңе
Арналады бал әнім.
Шаттыққа толы болсын келер күндер,
Нұры ғой көзіміздің көгершіндер.
Аман қыл құртақандай құлындарды,
Аруақтар, желеп-жебеп жүресіңдер?!

Адамдар артқан екен ұрпаққа үміт,
Солардың арқасы ғой, тұрсақ күліп.
Еңбектеп,
Тәй-тәй басып,
Мектеп барып,
Сұңқардай
Шыңға қонар шырқап шығып.

Желкілдеп жігіт болды тайға мінер,
Күй болып шалқы көңіл, қайна жігер.
Алдынан арайланып бақыт таңы,
Азамат болсын аузын айға білер.

Көргендер бақытты ғой немересін!
Көгерсең немереңнен көгересің…
Ертең-ақ мақтанышқа айналады,
Ат ерттейтін Азамат деген есім.

Ұрпақпен ұласады мұрат арман,
Бәйтерек бой көтерер құба талдан.
Тойлаңдар,
Қуаныңдар, ағайындар,
Шалқып қайт, шаттық тойы –
Тілашардан!
Өмірдің жолы күрделі, әрі бұралаң,
Жаратушымыз оны ақ-қарадан құраған.
Қарасына пенде қамығып, кейде қан жылап,
Тағдыр талқысына еріксіз көніп шыдаған.

Сондайсыз сіз де, қайғы да өткен басынан,
Мұхитың өтті, жұлдыздай ағып тосыннан.
Орнында қалған тұяғы-жалғыз немере,
Батырды көрсем Мұхитым ба деп қуанам.

Батырың енді көзіңнің ағы-қарасы,
Кішкене ғана ата-апасының баласы.
Мектепке бармақ, ордасына еніп білімнің,
Өсіріп, баптап ақылы мен санасын.

Тілашар туралы мағлұмат:

Қазақ халқы әр күнін думанға айналдыра білген. Ұлы дала төскейін жайлаған жұрт жерінің кеңдігіндей көңілдерінің де тар еместігін тойларының көп екендігінен аңғаруға болады. Дегенмен, «той десе қу бас домалайды» дейтін ата-бабаларымыз той-думанды салт-дәстүр, жөн-жоралғысын келістіріп жасаған. Ұлын үйлендіріп отау еткенін, қызын ұзатып өрісін ұзартқанын ат шаптырым етіп мән берумен мағыналы өткізсе, одан өзге тойларды да атаусыз қалдыруды жөн деп таппаған. Сәби дүниеге келгеннен бастап әрбір қадамына арналған шашуды тоймен көмкере білгені жарасымды әрине. Бұл жоралғылар шашылудың жөні осы екен деп емес, «адамның адам боп кетуі қиын» екенін жақсы білгендіктен жасалып отырғаны белгілі. Ал салтты бауыр етінің болашақ өміріне байланыстырып ұйымдастыра білгенін көзіміз көріп жүр. Біздің халықтың өзгелерге ұқсамайтын ерекшелігі – титімдей қуанышын жұртқа айтып, көпшілікпен бірге тойлап, қызығын жария етіп, жар салатындығында. Кез келген қуанышын ағайын-туғанмен бөлісетін қазақтың тағы бір тойы – «Тілашар». Ата-бабамыздың сәбиінің жан-жақты боп өсуіне үлкен мән берген. Тілашар тойы арқылы баланың білімге деген ынтасын, қызығушылығын арттыруды мақсат еткен, инемен құдық қазатындай жасқа жеткенін санасына сіңіру.

Бала – біздің өміріміздің жалғасы, ұрпағымызды жалғастырушы. Болашақтың иесі. Адам баласының өсіп-өнетін, тәлім-тәрбие алатын бастауы отбасынан басталса, келешек ғұмыры үшін біліммен сусындату әр ата-ана парызы. Осы міндеттерін орындау үшін баласы 6-7 жасқа толғанда мектепке беруге асығады.

Тілашар тойы жайлы айтпас бұрын Кеңес үкіметі кезінде «Қазан төңкерісіне дейін қазақтардың 98 пайызы – сауатсыз, қараңғы болған. Тек төңкерістен соң көзі ашылып, әріп таныды» деп көпе-көрнеу бүкіл халықты кемсіту үдерісі үзбей жүріп тұрғанын айтпасқа болмас. Бұл дегенің қазақ халқының қомақты бөлігінің мұсылманша сауаты болғанын, араб әрпімен оқып-жаза алатынын көрер көзге ілмеу еді. Егер осылай болған болса көнеден тамыры үзілмей келе жатқан «Тілашар» тойы қайдан шыққан? Дәстүр баланың ұстаз алдын алғаш көруіне арналып жасалатын бата-ниет, ізгі тілек болса, ол қожа ма, молда ма, мұғалім бе мейлі. Ертеде өріс-өріс, отар-отар етіп мал айдаған қазақтың байлары балаларын ауылдан ұзақ Бұхара, Самарқанд, Қазан, Түркістан, Орынбор секілді қалалардағы медреселерге оқуға жіберген. Ал ауқаттылар қоңыртөбел ауылдастарының балалары үшін ауыл ішінде қожа-молда ұстаған. Сондықтан бұл дәстүр кейінгі жылдары пайда болды, яғни еліміз оқу-білімге мән бере бастаған уақыттан бастау алды деуге негіз жоқ.

Дәстүрдің орындалуына келсек, бала мектеп жасына толған кезде, әке-шешесі немесе атасы не әжесі оқуға апаруға дайындайды. Оны жуындырып, тырнақ-шашын алып, әркім жағдайына қарай балаға жаңа киім кигізеді, оқуға қажетті құрал-жабдықтарын алып береді. Шамасы жетпеген отбасылар қолдағы барымен дастарқан жасап, үлкендерден бата алса, жағдайы келетін ата-ана мал сойып мектепке бару, яғни тілашар тойын жасайды. Тойға арнап шашу шашылады. Бұл бала өміріндегі есте қалар оқиға, елеулі кезең болып табылады. Жиналған қауым балаға «азамат бол», «ғалым бол» деген сияқты бата-тілектерін білдіріп, баталарын береді. Үлкен-кішінің тілектерінен бала өскендігін сезінеді. Тойда баланың жаңа киіміне байғазы беріп, тағамдар ұсынады. Бұдан баланың оқуға ынтасы артып, құмарлығы, қызығушылығы оянады, мектепке баруға асығады. Тілашар тойында осылайша мектепке жиналған баланың ата-анасына құтты болсын айтылып, балаға сәт-сапар тілейді.

«Ашылсын тілің, қарағым.

Оқу сіңіп санаңа,

Жарқырай берсін қабағың.

Мақтанышы бола біл.

Ата менен анаңның!» – деген секілді тілегі тұнық, ақ ниеттен шыққан батаны естіген баланың оқуға талпынары анық.

Бұрындары баласын молдаға берген әке-шеше «Молдеке, сүйегі менікі, еті сенікі, осы балаға қара танытып, тілін ашып беріңіз» деп тапсырған. Әрине бүгінгі мен бұрынғының сауат ашу бағытын да, ұстаздарын да салыстыруға келмейді. Қазірде еліміз бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылуды мақсат етіп қойып отыр, ол үшін ұрпақтың білімді болуы парыз. Яғни «білімдінің күні жарық, білімсіздің күні қаріп» екенін нағыз сезінетін кезең туды. Айта берсек, мұсылманша әріп танып, оқу-жазуға көзі қарақты болған аталарымыздан небір ғұламалар шыққаны бізге белгілі. Ал біліммен сусындауға ешбір кедергі жоқ, керісінше айқын жол ашылып тұрған бүгінгі заманда «Тілашар» тойымыз көп бола берсін!

Тілашарға бата:

Бисмиллаһи!
Рахмани рахим!
Болмай надан,
Оқы, балам!
Құтты болсын
Білім - қадам.
Отан - анаң
Аялаған!
Ұстаз - данаң
Болсын аман.
Сақтап Аллам,
Бақ тап алдан.
Әумин!

Үй иесіне берілетін бата

Жас баланың күлкісін бер,
Жас ананың ұйқысын бер.
Жомарттың қолын бер,
Жорытқанның жолын бер.
Қыздың қылығын бер,
Судың тұнығын бер,
Асаудың арынын бер,
Түнгі оттың жарығын бер.
Асқар таудың паңдығын бер,
Бұлбұл құстың таңғы үнін бер.
Даланың жазықтығын бер,
Гүлдің нәзіктігін бер.
Теңіздің тереңдігін бер,
Қыранның көрегендігін бер.
Ердің көңілін бер,
Бүркіттің жігерін бер.
Лашынның жүрегін бер,
Нағыз достың тілегін бер.
Мәңгі-бақи ажырамас,
Шын ғашықтың тілегін бер!
Әумин!

Ардақты үйдің иесі,
Әуелі бердің шай,
Көңілің болсын жай.
Екінші бердің ет,
Таппасын көңілің
Ешбір дерт!
Үшінші бердің сорпа,
Болмасын бағың орта!
Екі дүниенің игілігіне жеткізсін,
Есіркеп сүйген пендесінен еткізсін!

Алла жарылқасын,
Кімді жарылқаса,
Соның жағында қалсын!
Жаманның алдында қалсын!
Жортқанда жолың болсын,
Адассаң, Алла жолға салып жүрсін,
Сүріндіртпей алып жүрсін,
Мың сан бәле, қауіп қатерден қағып жүрсін!

Уа, Жаратқан – Құдірет!
Мал-жандарын аман ет,
Басына бер зор бақыт.
Асыңа бер берекет,
Ғұмыр-жасын ұзақ ет.
Ұрпақтарын асыл ет,
Кәсібін адал кәсіп ет,
Бәле-жаладан аулақ қып,
Таттырма еш қасірет,
Дүниенің бар жақсылығын
Дәл осы отауға нәсіп ет!

Бізге тартқан басыңыз,
Дәмді екен асыңыз.
Ұрпақтар боп өзгеше,
Сыйлы болсын басыңыз!
Домаласын өрге тасыңыз,
Иманды болып тасыңыз.
Көре алмаушы, кертартпа
Құм қапсын дұшпан –қасыңыз,
Жүзге жетсін жасыңыз,
Елге сыйлы қарт болып,
Жәннатқа қадам басыңыз!
Құйған қызыл шәйіңіз,
Балдай тәтті майыңыз,
Еселі боп еңбегің,
Иманды боп байыңыз!

Дәулетіңді тастырсын,
Сәулетіңді астырсын,
Ақсақалың келгенде
Ақ дастархан жайылып,
Адал ас пен бас тұрсын!
Тіл мен көзден аман боп,
Түлеп ұшсын жас қыршын –
Байсалды туған балаңды
Байтағына бас қылсын!
Адалдан жиған малыңды
Алты атаңа ас қылсын!
Жақсыменен дос қылсын,
Жаманменен қас қылсын,
Иманыңды рас қылсын!
Қарауды қара тас қылсын,
Сараңның көңілін пәс қылсын!
Бұл үйге қастық қылғанды
Тәңірім қара бастырсын!

Астырсын, тастырсын,
Жақсылармен жанастырсын,
Жамандардан адастырсын,
Оттың басы аман болсын,
Бейбітшілік заман болсын,
Балаларың азамат адам болсын,
Жауың жеңіліп қабан болсын!

Дастарханың тоқ болсын,
Уайым-қайғы жоқ болсын!
Жарды болсаң жасыма,
Бай болсаң, тасыма!
Бақ-дәулет берсін басыңа,
Ғұмыр берсін жасыңа.
Бәле-жала, жын-шайтан,
Жоламасын қасыңа!
Иманның байлығын берсін,
Құт-берекенің бәрі келсін!

Басыңа Алла бақ берсін,
Не берсе де нақ берсін,
Білім нақыл айтуға
Жалықпайтын жақ берсін!
Айтып жүрер білімнің
Іс-амалмен шақ келсін!
Береке-құт пен ырысты
Үйлеріңе ап келсін!
Қара ниетті жауыңа
Бәлекеті тап келсін!
Арман ниетке жеткізіп,
Тілеуіңді ап берсін!
Мал-жан аман тоқ болсын,
Қайғы-қасірет жоқ болсын!
Дастарханың ақ болсын,
Шаңыраққа бақ қонсын!
Балаларың көп болсын,
Тамағы тоқ, киімі көк болсын,
Иманы мығым бек болсын,
Сөзі тура дөп болсын!

Хақ қарасын,
Бақ дарысын.
Дастарханға береке берсін,
Елге дәулет-мереке берсін.
Шыққанның есесін берсін,
Қалғанның берекесін берсін,
Кең пейіл берсін,
Ұзақ өмір берсін,
От айнала бас берсін,
Өріс толы мал берсін.
Мал берсе, қайырын берекетімен берсін,
Бас берсе, азық-несібесімен берсін!

Ақылыңды астырсын,
Ықыласыңды тастырсын,
Балаң үбірлі болсын,
Қызың шүбірлі болсын!
Жақын көп болсын,
Жауың жоқ болсын!
Жақсы келсін қасыңа,
Нұр жаусын әзіз басыңа!
Көшің көлікті болсын,
Қонысың түлікті болсын,
Қатулықтан аулақ бол,
Татулыққа жақын бол!
Дәуренің иманмен сәнді болсын,
Ғұмырың біліммен мәнді болсын!

Асқа бата

Дастарханыңа береке берсін,
Бастарыңа мереке берсін,
Астарыңа адалдық берсін,
Бастарыңа амандық берсін,
Дендеріңе саулық берсін!
Әумин!

Ашып тастап пейілді
Дастарханың жайылды.
Қасиетті нан ұлық
Берекең тұр нақ ұйып.
Асыл сөздер шашылды,
Бар абырой бақ орнап
Ел сыйласын басыңды.
Аңыз болып отауың
Айта жүрсін асыңды.
Сүйген жарың,
Бала-шағаң аман боп,
Бүтіндесін асылды.
Ниетіңе біз тойдық.
Рахмет шәйіңа,
Риза еткен бір қойлық!

Бата беруді білесіз бе?

Өзін әлімсақтан мұсылман санайтын қазақ халқының қанша ғасыр өтсе де бұлжымас салты болып қалыптасқан игі дәстүрінің бірі – бата беру. Кез келген ас беру, жиын-той, тіпті дастарқандағы күнделікті шайда да бата беріп, ас қайырмай тұрмайтынымыз анық. Осыдан-ақ, қазақ үшін батаның қаншалықты маңызды екенін білуге болады.

«Баталы ұл арымас, батасыз ұл жарымас» деп деген мақал да сол мақсатта айтылса керек. Алайда, батаның неше түрі бар, оны кім беруі керек, қай ортада қандай бата беріліп, оның ішінде не айтылуы керек деген сұрақтар шыға қалса тосылып қалатынымыз рас. Соған сай, наурыз тойы мерекесіне орай бата берудің мәні мен маңызына үңіліп, зерттеп-зерделеп қарағанды жөн санадық.

Бата беру, дұға ету жайлы айтылғанда ең әуелі ата дінімізге тоқталып өтеріміз анық. Себебі, қазақтың салт-дәстүрлерінің басым бөлігі Ислам дінінен бастау алып, қанымызға сіңгені тарихтан белгілі. Осы орайда, аудандық «Бәйтерек» мешітінің бас имамы Мұрат Сұлтановтың пікірін білген едік. Оның айтуынша, «Бата» сөзінің түп-төркіні «Фатиха» сөзінен шыққан. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистерінде «Фатиха сүресі – ең күшті дұға-тілек» екендігі айтылған. Себебі, Фатиха Құранның барлық мазмұнын бойына қамтып, «ашушы, беташар» деген қасиетті атқа ие болған сүре. Батаның Фатихадан өрбитіндігіне бұл сөздің қазақ тіліндегі нұсқалары дәлел. Мысалы, әйгілі Сүгірдің термесінде:

«Ал, қыздарым да бар еді,

Шай құйып беріп-ай атамның.

Фатихасын алам деп,

Саусақтары майысқан» – деген өлең жолдары жоғарыдағы сөзімізге дәлел болмақ.

Сондай-ақ, халқымызда кең тараған батаға тиісті дәстүрдің бірі – тамақтан кейін ас қайыру. Бас имамнан білгеніміздей бұл Алла Елшісінің: «Аллаға дұға еткенде алақандарыңды ашып дұға етіңдер, қолыңды теріс қаратып дұға жасама. Дұғаны бітіргенде алақаныңмен бетіңді сипа» деген сүннетіне сай жүзеге асқан амал екен. Ал, жамағаттың батадан кейін «әумин» деуі Пайғамбарымыздың (с.ғ.с): «Адамдар бір жерге жиналғанда біреуі дұға жасап, қалғандары «әмин» десе, Алла оларға міндетті түрде жауап береді» деген хадисінен алынған ізгі дәстүр. Сонымен қатар, жиын-тойларда батадан кейін Құран оқылып, шарапаты өмірден өткен ата-бабаларымызға тие берсін деп жатады. Бұл да бастауын хақ діннен алған игі амал. Бұдан түйгеніміз – бір дастарқан басында тірісіне батамен тілек тілеп, өлгеніне Құран бағыштап, сансыз сауапқа кенелу көп ұлтқа бұйыра бермейтін бақ. Өкінішке орай, сүтпен дарып, сүйекпен келген бұл игі дәстүрге немқұрайлы қарайтындар да қоғамда жетерлік. Оған Құран оқығанда бастарына орамалдың орынына салфетка жаба салатын әйелдер мен соңынан «сол үшін алып қоялық» дейтін ерлер дәлел. Біз қоғамдағы осынау келеңсіздіктерді жоймай рухани жаңғырамыз деуіміз бекершілік-ау.

Бабадан қалған бай мұра

Біз жоғарыда батаның шығу тарихы мен мән-маңызы ата дініміз Исламнан бастау алатынын білдік. Яғни, бата сөзі «Дұға ету» дегеннен шығады екен. Ал, қазақ халқында батаның бірнеше түрі бар екенін біреу білсе, біреу білмес. Қызылқоға ауданының Құрметті азаматы, ардагер-ұстаз Тұрсын Сисенғалиев бата берудің бірнеше нұсқасы барын айтады. Ықылас батасы – бұл дәстүр бойынша, ақсақалдар мен үлкен кісілер өздерін сыйлап, құрметтеп, арнайы бата сұрай келген адамдарға ықылас-пейілмен берілетін бата болса, ас батасы – аты айтып тұрғандай астан соң айтылатын бата болып табылады. Сол сияқты, алғыс батасы – игі іс жасаған азаматтарға ел ақсақалдарының алғыс айтуы есебінде берілсе, одан бөлек сапар-жорық батасы, шаңыраққа, сәбилерге, қыздарға, жас жұбайларға, келіндерге берілетін баталар да бар. Сан түрлі баталардың ішінде мәні мен маңызы бөлегі – Наурыз батасы. Бұл қыстың қаһары қайтып, шуақты көктемнің лебі есе бастаған Наурыз мерекесінде берілетін бата. Қыстан аман шыққан ағайын бір-бірімен төс қағысып көрісіп, «Жасыңыз құтты болсын! Өмір-жасың ұзақ болсын! Көктем көңілді, ұрпақтар өмірлі болсын! Ұлыс береке берсін, пәле-жала жерге енсін!» деген сияқты игі тілектер айтып жататыны белгілі. Содан кейін, жиналған ағайын сүрленген ет асып, наурыз көже пісіріп кең дас-тарқанда мәре-сәре болады. Міне, осы дастарқанның соңында дуалы ауыз ақсақал Наурыз батасын беріп, соңында Құран оқиды. Бұл да қазақтың ұмытылып бара жатқан ізгі дәстүрлерінің бірі. Осындай құнды ақпарларымен бөліскен Тұрсын ақсақал:

– Бата беруші адам жасы үлкен, аузы дуалы ақсақал болуы тиіс. Қолын жайып, бәріне естілетіндей дауыспен .мәнерлеп берген дұрыс. Сондай-ақ, батаның сөздері қайталанбай, бай тіліміздің шұрайлы сөздерімен өрілсе игі. Төрт немесе алты шумақтан тізілуі, қара өлеңге жалғасуы міндетті емес. Жаттанды ұран, жалаң сөз, құрғақ тіл шынайы батаға жатпайды. Сондай-ақ, батаны тілекпен шатыстырмау керек. Тілек кез келген жер¬дегі кез келген адамның ниеті мен алғысы. Ал, бата өмірді көркемдейтін дұға, жанға шипа, жүрекке дауа, көңілге ем, сенім қаруы, – деп батагөйдің сипаттарымен де бөлісті. Осындайда, тарих пен салт-санаңды ұмыттырған жаһандану жағадан алған тұста осындай құнды ақпарлар жас ұрпаққа ауадай керек-ау деген ойға қаласың.

Қарт та болса, біреуде шалалық бар.

Әуелден діні мен діліне берік қазақ халқы жас ұрпақты ең бірінші «Үлкеннің алдын кеспе, батасын ал» деп тәрбиелеген. Оған «Атаңнан бота қалғанша бата қалсын. Бота бір жылдық азық, бата мың жылдық азық» деп қалдырып кеткен нақылы дәлел. Ардақты пайғамбарымыздың (с.ғ.с) «Береке сендердің үлкендеріңмен бірге» деген өсиеті де бар. Осыдан-ақ, үлкеннен бата алудың қазақы дәстүрде де, асыл дінімізде де маңызы зор екенін көруге болады. Осы орайда, «Қазір ауыл-елге ақылын айтып, батасын беріп отырар батагөй ақсақалдар бар ма?» деген заңды сауалдар туындары хақ. Әрине, үлкендердің бәріне топырақ шашудан аулақпыз, алайда, бата сұрасаң тілек айтып, тост көтеретін үлкендер көбейгенін көріп жүрміз. Тіпті, ондай көріністер әлеуметтік желілерде де тарап жатқанын жасыра алмаймыз. Сондай бейнекөріністің бірінде бата қайырып тұрған бір қария соңында «Ал сол үшін. » деп айтып қалып, кейін «Әумин» деп ас қайырғаны бар. Осындай ыңғайсыз жағдайдан қаша ма, кей кезде үлкендерге бата беру ұсыныл-ғанда «бәленше қайырсын» деп бір-біріне сілтейтіндері де кездеседі. Осындайда белгілі ақын Аманқос Ершуовтың «Қарт та болса біреуде шалалық бар. » деген өлеңі еріксіз ойға орала кетеді.

Ашығын айту керек, бата сұрап, «құрын оқыңыз» десе сасып қалатын қарияларды көрген орта жастағы жөн білетін адамдар іліп әкетіп ас қайырып жатады. Алайда, алдында ақыл айтар үлкен болмаған соң олар да шатасып кетеді. Соның кесірінен кей кезде дастарқанның мән-мазмұнына келмейтін баталар беріледі. Көпшілік отырыстарда жиі әрі қысқа қайырылатын сондай баталардың екі-үш нұсқасы бар. Солардың бірі:

Ажалға сабыр ет.

Осы әулетке қабыл ет» - деген бата. Ал, осының мағынасына үңіліп көрейікші. Бірінші жолы түсінікті, ал екінші жолына қараңызшы. «Ажал-ға сабыр ет» дейді. Бұл бата көп жағдайда той, құдалық, қонақтық тіпті қарапайым дастар-қанда да беріліп жатады. Қуанышты дастар-қанда отырып ажалға сабыр етуге шақыру орынды ма? Ол дастарқан иесіне ыңғайсыздық туғызбай ма? Кей кезде мағынаға мән бермейтіндіктен осындай олқылықтар кетіп жатады. Рас бұл батаны садақада, көңіл шайда берсе орынды. Ал, көңілді отырыстарда бұл батаны айтпаған абзал. Біреу «бата беріңіз» дегенде оңай екен деп осы төрт жолды қайырып, дастарқан иесінің көңіліне қаяу түсіріп алмаудан сақ болған жөн. Қорыта айтқанда, біз бұл мақаланы бата білмейтін үлкендерді сынау үшін емес соларға қамшы болсын деп жазып отырмыз. «Қазаннан қақпақ кетсе, иттен ұят кетеді» демекші қазыналы қарттарымыз жөн-жосығын білмей жатса кейінгі жастан не қайыр, не үміт?! Соның салдарынан батаға немқұрайлы қарап, астан соң құр бетін сипап тұрып кететін жастар өсіп келеді. Осы орайда, Ұлыстың ұлы күнінде ел мен жерге амандық тілей отырып, төменде көпшілікке арналған және Наурыз батаның үлгісін ұсындық.

Асты «Бісміллә!» деп бастайтын қазақ тамақтанып болған соң, оны батамен қайыратын әдетінен әлі күнге дейін жаңылған жоқ. Мұны ас қайыру деп атаймыз. Ас қайыру тілек, батамен айтылады. Оны қара сөзбен де, өлеңмен де, тақпақтап та жеткізуге болады.

Дастарханың бай болсын.

Қазан-ошағың май болсын.

Төрт түлігің сай болсын.

Көңілің толып жай болсын.

Ұлың қонып қияға,

Қызың қонып қияға,

Келінің бибі атанып,

Ұлың болсын би аға.

Бергеннен Алла танбасын,

Көбейе берсін мал басың,

Өсе берсін жан басың,

Арманың көкке самғасын.

Досыңнан көңілің қалмасын,

Жағаңнан дұшпан алмасын,

Жолың болып жортқанда,

Жолыңды Қызыр жалғасын.

Дастарханыңа береке берсін,

Бастарыңа мереке берсін,

Астарыңа адалдық берсін,

Бастарыңа амандық берсін,

Дендеріңе саулық берсін!

Берейін бата асыңа,

Амандық берсін басыңа.

Қыдыр келсін қасыңа,

Бар екем деп тасыма,

Жоқ екем деп жасыма.

Еңбек етсең ерінбей,

Дәулет келер қасыңа.

Көре алмаған дұшпанның,

Жуа бітсін жолына.

Бақытың жетсін төтелеп,

Дүние малды жетелеп,

Аузыма түскен батаның

Жатырмын бәрін түгендеп!

Көтердік міне білекті,

Ақтардым түгел тілекті,

Мынау тұрған балаңыз,

Батыр болсын жүректі.

Тәңірі жарылқасын,
Кімді жарылқаса,
Соның жағында қалсын!
Жаманның алдында қалсын!
Жортқанда жолың болсын,
Адассаң, Алла жолға салып жүрсін,
Сүріндіртпей алып жүрсін,
Мың сан бәле, қауіп қатерден қағып жүрсін!

Шілдехана, бесік тойға арналған баталар, өлеңдер мен тілектер

Читайте также: